Historicus en Yale-hoogleraar Timothy Snyder meent dat er wat te leren valt van de geschiedenis. In zijn boek Over tirannie, presenteert hij twintig lessen uit de twintigste eeuw.
Een waarschuwing
Volgens de auteur was de “geschiedenis van de vorige eeuw niet eerder zo actueel” en zijn er veel mensen die (onterecht) denken dat onze democratieën sterk genoeg zijn om ‘antidemocratische aanvallen’ te weerstaan. Wie die overtuiging heeft, voelt misschien ook niet de urgentie om zelf in actie te komen, terwijl daar wat Snyder betreft wel alle reden toe is. Net zoals onze voorouders niet zo lang geleden hun regeringen ‘zagen zwichten voor voor fascisme, nazisme en communisme’, dreigt er volgens de auteur nu namelijk ook gevaar.
Snyder meent dat het democratische experiment momenteel wordt bedreigd door ‘het kwaad’, dat niet alleen door de filosofen uit de oudheid maar ook door de Founding Fathers werd aangeduid als tirannie. De oude filosoof Aristoteles voorspelde dat ongelijkheid tot ontwrichtende instabiliteit kan leiden en Plato wees erop dat demagogen de vrijheid van meningsuiting kunnen uitbuiten om dictaturen te vestigen. Volgens de historicus zijn die gevaren vandaag de dag zeer actueel. Snyder waarschuwt echter niet alleen, hij biedt tegelijkertijd ook handreikingen en legt de lezer uit hoe die het begin van een totalitair regime kan herkennen.
Twintig strategieën
In Over tirannie presenteert de historicus twintig strategieën die burgers kunnen gebruiken om de democratie te beschermen tegen een autoritaire overheid, uitgewerkt met concrete voorbeelden uit de geschiedenis. Snyder maakt inzichtelijk hoe autoritaire regimes uit het verleden erin slaagden aan de macht te komen en laat zien hoe ‘gewone burgers’ dit soort ontwikkelingen kunnen herkennen en stoppen.
In een tijd dat de zogenoemde fact free politics (Feitenvrije politiek) in opkomst is roept Snyder de lezer bijvoorbeeld op te blijven geloven in de waarheid. In zijn inleidende tekst waarschuwt hij:
“Feiten opgeven is je vrijheid opgeven. Als niets waar is, kan niemand de macht bekritiseren, omdat daar dan geen basis voor is. Als niets waar is, wordt alles een schijnvertoning. De dikste beurs betaalt voor het meest verblindende licht.”
Hoewel de meeste burgers uiteraard geen directe invloed hebben op de uitlatingen van politici, zijn ze volgens Snyder wel zelf verantwoordelijk voor hoe ze die uitlatingen waarderen.
“Je zwicht voor tirannen als je het verschil niet meer wilt zien tussen wat je wilt horen en wat daadwerkelijk het geval is.”
De historicus roept de lezer vervolgens op zelf consciëntieus op zoek te gaan naar feiten en breekt een lans voor de onderzoeksjournalistiek.
“Als je alleen het werk retweet van mensen die journalistieke protocollen volgen loop je minder kans je hersenen aan te tasten door je in te laten met bots en trollen.”
Plakboek
Snyder’s boek verscheen al in 2017 en werd een bestseller in de Verenigde Staten. Recent werd het boek omgewerkt tot een soort graphic novel en ook in het Nederlands vertaald. De illustraties in deze editie zijn van de hand van de Duitse-Amerikaanse kunstenares Nora Krug, die eerder naam maakte met haar boek Heimat, waarin ze de omgang van haar Duitse familie met het naziregime centraal stelde. Over tirannie is op soortgelijke wijze geïllustreerd. Het boek is feitelijk één grote illustratiereeks. De uitgave lijkt op een soort plakboek, vol paginagrote tekeningen, kadertjes, kleine stripjes en bewerkingen van historische foto’s waarin de tekst van Snyder is verwerkt. Door de symbiose tussen tekst en beeld is een boeiend lees- en kijkboek ontstaan. De illustraties van Krug hebben meerwaarde omdat ze de lezer soms net iets langer stil laten staan bij een bepaald tekstfragment.
Nora Krug aan het werk aan Over tirannie
Donald Trump
De lessen hebben allemaal bondige en aansprekende titels, zoals Leer van mensen in andere landen, Neem verantwoordelijkheid voor het aanzien van de wereld, Koester onze taal en Voorkom een eenpartijstaat. Hoewel het boek duidelijk gericht is op de Amerikaanse situatie, kan het ook waardevol zijn voor lezers in andere westerse landen. Bijzonder is overigens dat Snyder de Amerikaanse president Donald Trump nergens bij naam noemt, terwijl de historicus op veel plekken wel diens handelen beschrijft en hij de opkomst van het trumpisme duidelijk als een groot gevaar beschouwt. Aangezien de auteur elders in het boek wel namen van veel andere politieke koppen noemt, lijkt het wat vreemd om de naam van Trump dan níet te noemen.
Invloed
Lang niet alle lezers zullen alle observaties van Snyder delen. En dat hoeft natuurlijk ook niet. Over tirannie kan lezers wel aan het denken zetten over (kwalijke) maatschappelijke ontwikkelingen en daagt uit om ook de eigen rol onder de loep te nemen. Want waar een aanzienlijke hoeveelheid mensen politiek ziet als een ver-van-mijn-bed-show en niet de indruk heeft ook maar enige invloed te hebben, maakt Snyder duidelijk dat het individu wel degelijk verschil kan maken.
“Elke goede roman stimuleert ons vermogen om over ingewikkelde situaties na te denken en de intenties van anderen in te schatten. De gebroeders Karamazov van Fjodor Dostojevski en De ondraaglijke lichtheid van het bestaan van Milan Kundera zouden bij deze tijd kunnen passen. Of Dat gebeurt hier niet van Sinclair Lewis, al is dat misschien geen literair hoogstandje; Het complot tegen Amerika is beter.”
Maar het boek van Snyder zelf is zeker ook een aanrader. Het zet immers aan tot kritisch nadenken.
Boek: Over tirannie. Twintig lessen uit de twintigste eeuw
Bekijk dit boek bij:
