Toen de Franse Revolutie binnen Europa woedde verspreidden zich ideeën die de vooraanstaande rol van de adel en de Katholieke Kerk in de samenleving aantastten. Na de veroveringstochten van het Franse revolutionaire leger werden idealen als scheiding van kerk en staat en vrijheid van geloof ingevoerd in de bezette gebieden. Dit had als gevolg dat de bevoorrechte positie van de geestelijken en de Kerk verdween en tot een instelling zonder politieke macht werd gereduceerd. Als reactie hierop ontstond een beweging die opkwam om de orde van het ancien régime te herstellen, waarin het ultramontanisme een belangrijke rol vervulde. Deze beweging keerde zich af van de moderne staatsvorming en zag de paus meer dan ooit als de opperste leidinggevende voor de katholieken in Europa.
Restauratie
Het ultramontanisme ontwikkelde zich ook tot een quasi politieke beweging. Centraal hierin stonden het herstel van de dominantie van de Katholieke Kerk en de standenmaatschappij. Zo kwamen grote delen van de oude elites, namelijk de adel en de geestelijkheid, onder invloed te staan van het ultramontanisme. Deze twee groepen zagen door toedoen van de Franse Revolutie hun vooraanstaande rol in de maatschappij verdwijnen. Om hun bevoorrechte positie te herwinnen, zagen zij het katholieke geloof dat de standenmaatschappij verdedigde als een uitstekend middel om terug te keren naar de oude samenleving. In sommige gevallen kwam het ook tot een samenwerking tussen de adel en de geestelijkheid aangezien deze hetzelfde doel nastreefden. Ook de paus was voorstander van een restauratie van het ancien régime, aangezien hij daarin een grotere macht kon uitoefenen in de politiek van de katholieke landen en zo ook de rol van het katholicisme kon versterken.
In de politieke realiteit kaderde het ultramontanisme dus binnen de beweging van de Restauratie die na de overwinning op Napoleon de oude koninkrijken zoveel mogelijk trachtte te behouden of te herstellen. Zoals eerder gesteld waren de vorsten echter argwanend tegenover hun katholieke onderdanen omdat hun loyaliteit twijfelachtig was.
Pauselijke onfeilbaarheid
Het ultramontanisme kan ook beschouwd worden als een religieuze stroming die door de paus gebruikt kon worden om de trouw van de katholieken aan de Heilige Stoel veilig te stellen. Een duidelijke uiting hiervan was de afkondiging van de pauselijke onfeilbaarheid in 1870 tijdens het Eerste Vaticaans Concilie. Hiermee werd de positie en het aanzien van de paus geïnstitutionaliseerd en zo uiteindelijk ook een van de centrale streefdoelen van het ultramontanisme.
Boek: De uitvinding van de rooms-katholieke kerk
Bronnen ▼
-DE ROOVER, D., “Van l’esprit de mort naar l’esprit de vie. De hantering van de geïnstitutionaliseerde religie door de société sainte in functie van haar maatschappijbeeld (1812-1832)”, onuitgegeven masterproef, KU Leuven departement Hedendaagse Geschiedenis, 2019.
-ROEGIERS, J., ‘De gedaantewisseling van het Zuidnederlands ultramontanisme 1750-1830’, E. LAMBERTS red., De kruistocht tegen het liberalisme: facetten van het ultramontanisme in België in de 19e eeuw, Leuven, 1984, 11-38.
-VIAENE, V., Belgium and the Holy See from Gregory XVI to Pius IX (1831-1859): catholic revival, society and politics in 19th-century Europe, Brussel, 2001.