Kevin Prenger
Aankomende vrijdag gaat op Netflix de film All Quiet on the Western Front in première. Het is de derde verfilming van het ultieme antioorlogsboek uit 1929 van de Duitse WO1-veteraan Erich Maria Remarque. Eerdere films kwamen uit in 1930 en 1979. In dit artikel wil ik het hebben over de versie uit 1930. Deze met twee Oscars bekroonde Amerikaanse productie zorgde in Duitsland (uitgebracht als Im Westen nichts Neues) maar ook daarbuiten voor veel beroering.
Schandaalscènes
De in het Duits nagesynchroniseerde versie van All Quiet on the Western Front ging op 4 december 1930 in première in Berlijn. Rechts-conservatieve (veteranen)organisaties en partijen waren woedend. Ze vonden dat de eer van Duitse soldaten werd bezoedeld. Dat de regisseur en ook producent Carl Laemmle Jr. van Joodse komaf waren, werkte in ultrarechtse kringen natuurlijk ook niet mee. Het kwam tot ongeregeldheden bij filmvertoningen. Ik vond via Delpher een bericht hierover uit het Noordbrabantsch Dagblad. Tijdens de vertoning van 7 december in de bioscoop aan Nollendorfplatz in Berlijn was Rijksdaglid Joseph Goebbels present met een bende nazi’s.
“Het kwam tot zulke schandaalscènes, dat de voorstelling niet tegenstaande het ingrijpen van de politie moest worden gestaakt en de tweede avondvoorstelling moest worden afgelast.”
“Het publiek werd door de Nazi’s uitgescholden: zij brulden “De Joden moeten eruit’’ en “Hitler staat voor de poort’’. Van verschillende rangen werden toespraken gehouden. Telkens werd geschreeuwd: Weg met de hongerregeering, die zulk een film toestaat.”
Het liep helemaal uit de hand toen het licht werd uitgezet en Goebbels opstond om te spreken. “In een oogenblik was men overal slaags: stoelen en stinkbommen vlogen door de zaal, terwijl de Nazi’s witte muizen loslieten om de verwarring nog groter te maken.” Ten slotte werd de voorstelling afgebroken en probeerde de politie de onruststokers uit de zaal te verwijderen. “Op straat werden de vechtpartijen voortgezet.” Een poging om de kassa te plunderen mislukte.
Verschillende Duitse deelstaten deden de film in de ban. Ook landelijk is de film in 1931 kortstondig verboden geweest. Dit nog voordat de nazi’s de macht grepen! Eenmaal aan de macht werd het verbod heringevoerd en werden boeken van Remarque publiek verbrand. Opmerkelijk genoeg werd het boek van Remarque in andere landen al voor 1933 verbannen, zoals in Italië (1929). Zelfs in het Canadese Ontario werd het uit bibliotheken in beheer van het departement van onderwijs geweerd, omdat het “ruw en vulgair” zou zijn.
Enschede
Ook in het tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal gebleven Nederland was er veel belangstelling voor de film. Op 24 januari 1931 ging deze in première in Tuschinski. Voor zover mij bekend verliep dat zonder incidenten, maar dat was niet het geval in Enschede. Het Algemeen Handelsblad van 18 februari 1931 meldde dat er de voorgaande nacht was ingebroken in de Alhambra-bioscoop.
“Door uitsnijding van het slot van de cabine heeft men de complete film ‘Im Westen nichts Neues’ … meegenomen en op het terrein achter de bioscoop verbrand.”
De bioscoop hoefde slechts kort nee te verkopen. Het Algemeen Handelsblad meldde: “Reeds is te Enschedé een nieuwe copie van de film gearriveerd, zoodat de voorstelling van vanmiddag zal kunnen doorgaan.”
Relevant
De Netflixpremière zal vast zonder witte muizen en brandstichting plaatsvinden. Hopelijk is de anti-oorlogsboodschap, die de haat van de nazi’s opriep, echter nog even sterk. Voor de Paul Bäumers aan het Oekraïense front is Remarque’s boodschap nog immer relevant. Ook al vechten Oekraïense soldaten voor hun vrijheid en strijden Russische soldaten voor een heerszuchtige leider, hun individuele ervaringen op het slagveld zullen niet minder traumatisch zijn dan die van de militairen in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog.
Trailer van Im Westen nichts Neues (1930)
