Vlotte biografie over ijdele magnetist Van Hogendorp

Nederland staat in 2013 en 2014 stil bij de tweehonderdjarige onafhankelijkheid en bij het ontstaan van het Koninkrijk. In 1813 riep politicus Gijsbert Karel van Hogendorp (1762-1834) de soevereiniteit van ons land uit en gaf hij Nederland een grondwet die tot op heden de constitutionele basis van ons land vormt. Historicus en jurist Diederick Slijkerman, voorheen werkzaam bij de Raad van State, schreef een toegankelijke en beknopte biografie over de man die aan de wieg stond van de Nederlandse constitutionele monarchie.

De centrale vraag die Slijkerman zich stelt is of het beeld van Van Hogendorp als conservatief politicus, zoals gecreëerd in eerdere biografieën (van onder andere Henriëtte de Beaufort en Louis Verberne), wel recht doet aan zijn persoon, ideeën en werk. Daartoe analyseert de auteur de politieke opvattingen van zijn subject en plaatst deze tegen de achtergrond van tijd en omstandigheden.

Amerika

De prettige, vlotte schrijfstijl van Slijkerman voert de lezer in snel tempo door het leven van Van Hogendorp. Hij concentreert zich daarbij op thema’s die in het verleden minder of geen aandacht hebben gekregen. Zoals de invloed van het Amerikaanse politieke gelijkheidsdenken op Van Hogendorp. Een bezoek aan de Verenigde Staten in 1783-1784 liet diepe sporen na in zijn politieke denken: hij leerde er onder meer hoe volksvertegenwoordigers invloed kunnen uitoefenen op staatsinkomsten en -uitgaven, een principe dat hij overnam in het budgetrecht van de grondwet van 1813-1814. Hij maakt er tevens kennis met checks-and-balances – de politieke middelen om te voorkomen dat het machtsevenwicht van de staat verstoord wordt – en adopteerde deze ideeën in zijn eigen politieke filosofie.

Armoedeprobleem

Boeiend is dat de liberaal Van Hogendorp in de Verenigde Staten tot de overtuiging komt dat blank en zwart gelijkwaardige rassen zijn. Gijsbert Karel vindt dat deze bevolkingsgroepen niet langer van elkaar gescheiden moeten blijven. Hij voorspelt ook het einde van de segregatie, voert een principiële strijd tegen slavernij en stelt het armoedeprobleem onder minderheden aan de kaak.

Verder ligt de politieke betekenis van Van Hogendorp in zijn strijd voor diverse liberale hervormingen. Eén daarvan is zijn pleidooi voor ministeriële verantwoordelijkheid (die na zijn dood uiteindelijk in 1848 door Thorbecke wordt doorgevoerd), een ander is het ideaal van een openbaar bestuur dat uitgaat van de economische kracht en dynamiek van Nederland. Actueel genoeg, zou je denken.

IJdel

Als goed biograaf besteedt Slijkerman ruim voldoende aandacht aan de menselijke kant van Van Hogendorp. Zo stond hij bekend als een liefhebber van magnetisme en was hij een vrij complexe persoonlijkheid. Diverse chroniqueurs betitelden Van Hogendorp als een arrogant man die vanaf de berg Olympus als een soort Zeus de wereld onder hem gadesloeg. Slijkerman beklemtoont liever de zelfverzekerdheid van Van Hogendorp en de grote waarde van zijn politieke erfenis.

Natuurlijk was Van Hogendorp ambitieus en ijdel, maar, zo concludeert Slijkerman:

“Hij volgde, al dan niet bewust, het Romeinse ideaal van ‘virtus’: voorbeeldig gedrag door eigen inzet. Van Hogendorp wilde grote daden laten zien voor de publieke zaak.”

Boek: Wonderjaren – Het leven van Nederlands eerste liberaal