“Volgens Bartjens…” – Herkomst van de uitdrukking

De uitdrukking “Volgens Bartjens…” danken we aan de Nederlandse schoolmeester Willem Bartjens (1569-1638). In 1604 publiceerde hij zijn beroemde rekenboek De Cijfferinghe van Mr. Willem Bartjens.

“Het waren de jaren van de opkomst van de Verenigde Oostindische Compagnie, en er was grote behoefte aan mensen die verstand hadden van rekenen en boekhouden.”

Steeds meer kinderen volgden in die zeventiende eeuw dan ook rekenonderwijs. In 1604 bracht de 35-jarige Bartjens een boek uit waarin hij, aan de hand van zijn ervaringen in het rekenonderwijs, zijn eigen rekenmethodes beschreef: De Cijfferinghe. Dit werk werd zo populair dat het een begrip werd in de Lage Landen. Het werd vele malen herdrukt en aangevuld. Maar liefst twee eeuwen leerden Nederlandse kinderen met Bartjens’ boekje rekenen. De laatste druk verscheen in 1839.

In 1618 verhuisde Bartjens met zijn gezin naar Zwolle, waar hij een aanstelling kreeg als stadsschoolmeester. Hier publiceerde hij zijn Vernieuwde Cijfferinge, waarin nog meer rekenregels voor verschillende beroepen opgenomen waren.

“Volgens Bartjens…” als uitdrukking

Dankzij de populariteit van De Cijfferinghe belandde Volgens Bartjens als uitdrukking in de Nederlandse taal. De uitdrukking wordt vaak gebruikt als men aan wil geven dat iets nauwkeurig is berekend, of dat een bepaalde berekening logisch of kloppend is. Joost van den Vondel schreef rond 1606 zelfs een lofdicht op Bartjens:

Lof-zangh, toe-ge-eygent Mr. Willem Bartjens

Lijst met historische uitdrukkingen en gezegden
Heruitgave: De Cijfferinge (1604) – Het rekenboek van de beroemde schoolmeester
Gedigitaliseerde versie bij Google Books
Overzicht van boeken over de (Nederlandse) taalgeschiedenis

Bronnen ▼