Waarom staat op veel kerktorens een haan?

Op veel kerktorens in Nederland en Vlaanderen zijn kleine windhanen te vinden. Waarom eigenlijk? Het praktische antwoord luidt: omdat men door naar de haan te kijken, de windrichting af kan lezen. Maar is natuurlijk nog geen verklaring voor het feit dat men een ijzeren haan op de kerktorens heeft geplaatst, en niet bijvoorbeeld een beeldje van een kat of duif.

Windhanen zijn vooral te vinden op protestantse kerken. Over het algemeen gaat men ervan uit dat de haan gelovigen moet herinneren aan de geschiedenis van Petrus, die Jezus na zijn gevangenname volgens de evangeliën drie keer verraadde voor de haan kraaide. Jezus had zijn leerling dit eerder al aangekondigd en precies toen Petrus zijn meester voor de derde keer verloochende, kraaide er een haan.

Dat de haan op torens te zien is, is best bijzonder omdat dit dier aanvankelijk een heidens afweersymbool was. In Dwars, het studentenblad van de universiteit Antwerpen, lezen we daarover:

“Bij de kerstening heeft het christelijke geloof dit symbool overgenomen. Ze zochten verwijzingen naar de haan in de Bijbel en vonden die ook. Jezus zei tegen Petrus: “Ik zeg je, Petrus, deze nacht zal de haan niet kraaien voordat je driemaal geloochend hebt dat je mij kent.” Sindsdien is de haan een symbool van Petrus die de leer van het christelijke geloof tot het einde van zijn dagen is blijven verkondigen. De haan kondigde in zijn heidense symboliek al een nieuw begin aan, maar deed dat ook bij de christenen. Wanneer iemand in God begint te geloven bijvoorbeeld, noemen ze dat eveneens een nieuw begin.”

Een kruis

Lang niet alle kerken hebben overigens een windijzer op hun toren en als men er wel een heeft is het niet altijd een windhaan. Er zijn bijvoorbeeld ook kerken die een kruis op de kerktoren hebben of een algemene windwijzer. Op katholieke kerken van voor de reformatie is in Nederland vaak een kruis op de torenspits te vinden.

De oudste schriftelijke bron waarin een windhaan vermeld wordt, dateert uit 820. Bisschop Rampertus van Brescia liet toen een bronzen haan gieten om op de toren van de kerk San Faustino Maggiore te plaatsen.

Wispelturig

Het begrip windhaan wordt ook wel eens gebruikt als aanduiding voor personen ‘die met alle winden meewaaien’. Daarmee wordt bedoeld dat de persoon in kwestie wat huichelachtig of wispelturig is. Hij verandert zijn standpunt bijvoorbeeld doorlopend of zegt het ene maar doet het andere.

Bronnen ▼