Visserijzolder van het Stadsmuseum Harderwijk – Foto: SHAls het Stadsmuseum van Harderwijk dit weekeinde zijn 60-jarig jubileum viert, dan zullen de zeven ‘regenten’ van het Burger Weeshuis vanaf de galerij toezicht houden op de stroom bezoekers die het feest mee willen vieren. Want het museum houdt ‘open huis’, en de historie van het weeshuis staat daarbij in het centrum van de belangstelling.
Niet alleen zijn verschillende aspecten uit de geschiedenis van het Burgerweeshuis samengebracht in een interactieve presentatie, waarbij de belangstellenden de keuze hebben uit filmpjes over verschillende onderwerpen uit heden en verleden; ook staat sinds deze week het complete archief over de periode 1554-1932 online via Streekarchivariaat.nl. Bovendien is eindelijk een plaats gevonden voor het schilderij dat in 2004, ter gelegenheid van het 450-jarig bestaan van het weeshuis, werd vervaardigd van het bestuur.
Enkele weeskinderen, omringd door bestuurders en personeel van het Burger Weeshuis op een ongedateerde foto Som penningen
Het oudste zegel in het archief, onder een akte uit 1407, waarbij Jutte Bollen, een begijn, haar bezit – een jaarrente van 3 schepel rogge uit de Lockhorst – opdraagt aan de begijnen in het Grote Convent
Pater Johan van Speulde nam het initiatief voor de oprichting van het Burgerweeshuis. Toen hij in 1554 op zijn sterfbed lag liet hij de Harderwijker schepenen weten dat hij ‘een zekere som penningen’ beschikbaar stelde voor een ‘huis en woning’ waar weeskinderen konden worden verzorgd. Hij riep andere ‘goede en vrome mensen’ op zijn voorbeeld te volgen en al het volgend jaar werden de eerste wezen opgenomen in een huis op de hoek van de Markt en de Donkerstraat. In de loop van de tijd volgden verschillende verhuizingen, tot het weeshuis in 1872 op het Kerkplein 3 terecht kwam. Het gebouw bleef in gebruik tot 1937, toen werd besloten weeskinderen voortaan in pleeggezinnen onder te brengen.
In 1965 kwam de Algemene Bijstandswet tot stand en nam de overheid de verzorging van wezen over. Het Burger Weeshuis in Harderwijk kreeg in 1967 nieuwe taken, op maatschappelijk, cultureel en sociaal gebied. In 1983 werd het een stichting, bestuurd door een college van zeven ‘regenten’, en dat gezelschap vergadert nog steeds elke maand in het gebouw op het Kerkplein.
Zeven regenten
In 2004 was het Harderwijker weeshuis 450 jaar oud, en daarbij werd het initiatief genomen om het college van regenten te vereeuwigen op een schilderij, bestemd voor de Regentenkamer. Niet historisch uitgedoft, wat met het museum in de buurt een koud kunstje was geweest, maar gewoon in het nette pak. Misschien maakt dat over enkele eeuwen nog een merkwaardige indruk.
Maar, vertelt museumdirecteur Walter Lodewijk: “Het schilderij was te groot.” En sindsdien was het de vraag waar het kunstwerk een permanente plaats kon vinden.
“In 2005 vond het een tijdelijke plaats in het archief van de ‘Vereniging tot Wering van Bedelarij door Werkverschaffing’ (uit 1850), maar dat zou maximaal vijf jaar mogen duren. Er was hoop dat er, na een verbouwing, toch in de Regentenkamer plaats zou zijn. Maar daarna was het nog steeds te groot (niet even opgemeten?). Maar toen vorig jaar een vitrine op de overloop, met archeologische vondsten uit vooral Ermelo, naar onze buurgemeente verhuisde, bood zich een nieuw alternatief aan. Nu hangen de regenten uit 2004 op de Overloop van het Stadsmuseum, boven de interactieve presentatie van het Burger Weeshuis.”
‘Ordonnantie’ voor het weeshuis uit 1556
Burgerweeshuis online
In 1593 gaf Clara van Cuylenburgh, weduwe van Johan Mulert, een boerderij in Hulshorst en land in de Arkemheen aan de armen in Harderwijk voor een wekelijkse uitdeling. In 1757 werd het beheer overgedragen aan de weesmeesters van het Burger Weeshuis, die de wekelijkse uitdeling aan vijftig weduwen op de oude voet voortzetten. Hier de akte in het archief van het weeshuis.
Het archief van het Burgerweeshuis, van 1554 tot 1932 – negen meter documenten – is op internet beschikbaar. “De restrictie tot 1932 is uit privacy-overwegingen, om nog levende personen te beschermen”, zegt adjunct-archivaris H.A.R. Hovenkamp van het Streekarchivariaat.
De oudste akte in het archief dateert van 1407, ver voor de oprichting van het Burger Weeshuis, maar het oudste materiaal – een pagina uit een bijbel uit de Brieven aan de Romeinen – is al duizend jaar oud. De manier waarop dat in het archief terecht is gekomen is curieus. “Voor de kaften van de jaarrekeningen van het Burgerweeshuis gebruikte men materiaal van oude boeken. Het bleek dat ook een bladzijde uit een bijbel uit de elfde eeuw als kaft was gebruikt.”
Jubileumfeest
Wie komend weekend naar Harderwijk gaat, komt ongetwijfeld de dorpomroeper tegen. Die zal belangstellenden oproepen om naar het Stadsmuseum te komen, waar de toegang gratis is. Er is een omvangrijk programma ontwikkeld, met lezingen en activiteiten, een quiz voor de grootste geschiedeniskenner van Harderwijk en stadswandelingen. Op zondag kunnen ook kinderen deelnemen aan activiteiten in een speciale tent, die in de museumtuin staat opgesteld. In een informatieve jubileumkrant, ‘De Harderwieker’, wordt uitgebreid aandacht besteed aan de vele aspecten van de geschiedenis.
Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken. Steun ons werk
