Jona Lendering
Je moet dat soort dingen geregeld hebben. Ik bedoel je erfenis. Kijk, dat je zonen van je erven, dat is normaal. En dat je dochters minder krijgen, da’s ook logisch. Maar wat doe je met een adoptiefzoon? Dat moet je dus gewoon regelen.
De Wetten van Gortyn stonden ooit, in de eerste helft van de vijfde eeuw v.Chr., op een minimaal tien meter lang stuk muur geschreven, waar iedereen de tekst kon lezen en kennis kon nemen van de regels van het toenmalige proces-, huwelijks- en eigendomsrecht. Straf- en religieus recht ontbreken, wat vreemd is in de oude wereld. Waarschijnlijk is er echter meer materiaal geweest, want de fundamenten van de muur tonen dat deze langer was dan tien meter, maar we mogen al blij zijn met een inscriptie van zo’n zeshonderd regels. Het bovenstaande fragment is in het Louvre terechtgekomen.
Maatschappelijke verhoudingen
De inscriptie is niet slechts de optekening van het toenmalige recht. Wetten werden destijds doorgaans opgeschreven als er grote maatschappelijke onvrede was geweest. De wetscodificatie was dus ook een verklaring van de burgerij dat ze haar verdeeldheid achter zich wilde laten. Het was bovendien een bewijs dat Gortyn onafhankelijk was en zijn eigen wetten maakte. In het Grieks: autonoom, “eigenwettig”.
Bovendien werden de maatschappelijke verhoudingen vastgelegd, letterlijk in steen gegrift. De wetten veronderstelden duidelijk herkenbare bevolkingsgroepen, met herkenbare rechten en plichten. Er waren bijvoorbeeld vrijen, horigen en slaven. Je kon vermoedelijk niet het een én het ander zijn. Er waren ook zonen, dochters en adoptiefkinderen – en dat laatste veronderstelde per definitie wél een overlap van categorieën. Een adoptiefkind is immers het volledige kind van een ander. Dit soort ambiguïteiten werden door de wetgeving zoveel mogelijk ingeperkt.
Nog een laatste opmerking: deze inscriptie is een voorbeeld van een boustrofedon-tekst, wat letterlijk wil zeggen “zoals de os keert”. U moet daarbij denken aan het ploegen, waarbij de ene voor de ene kant op wordt getrokken en de volgende de andere kant op. Zo lopen sommige regels in de Wetten van Gortyn van links naar rechts en andere van rechts naar links. Ik heb me weleens laten vertellen dat dit een vrij natuurlijke manier van schrijven is die ook vrij veel kinderen toepassen. Het komt in elk geval voor in diverse antieke schriftsoorten. In Griekenland raakte het pas in de derde eeuw v.Chr. in onbruik.
Jona Lendering is historicus, webmaster van Livius.org en docent bij Livius Onderwijs. Hij publiceerde verschillende boeken en verzorgt een nieuwsbrief over de Oudheid. Zie ook zijn blog: mainzerbeobachter.com
Overzicht van boeken over de oudheid
