Shaka Zoeloe – Stichter van het Zoeloekoninkrijk

De militaire commandant Shaka Zoeloe (1787-1828) staat bekend als een van de bloeddorstigste Afrikaanse leiders uit de geschiedenis. Tijdens een periode van Terreur, begin negentiende eeuw, leidde zijn bewind tot de dood van ongeveer één miljoen mensen. Wie was Shaka Zoeloe? En waarom vermoordde hij in de dagen na de dood van zijn moeder in kort tijdsbestek 7.000 mensen?

Vanuit militair-tactisch oogpunt was Shaka (‘Bastaard’) Zoeloe niet een van de minsten. Historici beschouwen hem als een van de grootste Afrikaanse legeraanvoerders uit de militaire geschiedenis. Net als andere grote militaire leiders – bijvoorbeeld Alexander de Grote, Julius Caesar, Menno van Coehoorn en Zoeloe’s tijdgenoot Napoleon Bonaparte – beheerste Shaka Zoeloe alle facetten van militair leiderschap: hij was tactisch sterk, een prima diplomaat en strategisch vernuftig.

Over Shaka Zoeloe doen veel legenden de ronde, waarvan de authenticiteit door historici betwijfeld wordt.

Jonge jaren van Shaka Zoeloe

Shaka Zoeloe, ook bekend als Shaka Senzangakhona, werd geboren ergens in het jaar 1787 in het Zoeloe-koninkrijk in het oosten van Zuid-Afrika. Dit gebied, waar vandaag de dag nog drie miljoen Zoeloes leven, lag in de huidige provincie Natal (‘Zoeloeland’). Zijn vader was stamhoofd van de Nguni, een kleine stam van ongeveer 500 personen die deel uitmaakte van de zogeheten Bantoes.

Omdat Senzangakhona een buitenechtelijk kind was, werd hij ‘Shaka’ genoemd – een benaming voor een bastaard – en kreeg hij geen erkenning als troonopvolger van zijn vader. In zijn jeugd werd Shaka om deze reden ook, samen met zijn moeder (die als bijnaam ‘De Grote Vrouwtjesolifant’ had, toen een eretitel), buitengesloten. Ze werden in 1793 of 1794 beide verbannen uit het Zoeloe-rijk.

Hierna zwierf Shaka met zijn moeder jarenlang rond, op zoek naar een nieuwe woonplek. Deze vonden ze omstreeks 1803 bij de Dletsheni, een stam van de Mthethwa. De koning van deze stam nam Shaka Zoeloe in 1810 op in zijn leger. Zoeloe bewees zich als een militair genie.

In 1816 overleed Senzangakhona, Shaka’s vader. Hij was vermoord in opdracht van Shaka zelf. Op voorspraak van Dingiswayo, de leider van de Dletsheni, werd Shaka de nieuwe aanvoerder van de Zoeloes.

Volgens de overlevering had Shaka zo’n 1.200 vrouwen, maar omdat hij bang was dat een van zijn zoons hem in de toekomst zou vermoorden, doodde Shaka Zoeloe elke vrouw die zwanger van hem raakte.

Periode van de Terreur of ‘Mfecane’ (1816-1828)

Toen Shaka in 1816 tot koning van de Zoeloes werd gekroond, begon een periode die wordt aangeduid als ‘De Terreur’. In de jaren 1816 tot zijn dood in 1828 vernietigde Shaka Zoeloe alle Zuid-Afrikaanse stammen die zich tegen hem verzetten. Er vielen in deze tijd vermoedelijk zo’n één miljoen slachtoffers. Wanneer Shaka Zoeloe iemand doodde, volgens een overlevering, riep hij ‘Ngadla!’, wat betekent: ‘Ik heb gegeten!’

Toen de moeder van Shaka Zoeloe overleed, was Shaka enorm terneergeslagen. Volgens de legende liet hij in de dagen na zijn moeders dood zo’n 7.000 mensen ombrengen. Met als argument: ‘Dan ben ik niet de enige die in rouw is’.

Militaire genie

Het militaire genie van Shaka Zoeloe blijkt uit de harde cijfers. Toen hij als leider van de Zoeloes aantrad, bedroeg het oppervlakte van het Zoeloe-rijk slecht 16 vierkante kilometer. In 1828 was dit opgelopen tot liefst 18.000 vierkante kilometer. Daarbij was de militair inzetbare bevolking gegroeid van een kern van 500 inwoners naar 20.000 inwoners.

Militair-tactisch gezien blonk Shaka Zoeloe op meerdere vlakken uit. Volgens historicus Saul David in de bundel Legendarische veldheren lag Zoeloe’s kracht in de volgende punten:

• De introductie van nieuwe korte speren, de iklwa, met een verzwaarde punt. Deze waren effectiever in de strijd. Verder gebruikte hij korte zwaarden, de gladii, waar ons spreekwoord ‘de dood of de gladiolen‘ mee samenhangt. Hij vergrootte de schilden van 1.20 meter naar 1.80 meter en bracht aan de schilden haken aan. Met die haken konden de schilden van tegenstanders weggetrokken worden om op hen in te steken. Verder vernieuwde hij de sandalen van de strijders, zodat ze een stuk mobieler werden.
• Een slimme omsingelingstactiek. Hierbij splitste Shaka Zoeloe zijn legers in drie eenheden op, die de vijand van alle kanten verrasten.
• Een sublieme diplomatie. Via handig onderhandelen wist Shaka gebieden in handen te krijgen zonder al te veel geweld te hoeven gebruiken.
• Een strikte discipline. Wie bijvoorbeeld vergat om zijn speer mee te nemen tijdens een oefening, werd linea recta gedood.

Saul David onderstreept nog dat Shaka Zoeloe’s gevechtstechnieken opmerkelijk veel leken op die van de Romeinse legioenen enkele eeuwen eerder. En dat vaststaat dat Zoeloe niet van deze technieken op de hoogte kan zijn geweest.

De dood van Shaka Zoeloe

Ergens tussen 21 en 24 september 1828 werd Shaka Zoeloe door twee van zijn halfbroers, zonen van zijn vader Senzangakhona, vermoord. Hierna nam zijn halfbroer Dingane de koningspositie over.

https://www.youtube.com/watch?v=3W_Wujvfmao

Boek: Legendarische veldheren (deel III) – Andrew Roberts
Ook interessant: Het leven van Dzjengis Khan
Of lees Bespreking van de driedelige boekenserie Legendarische Veldheren van Andrew Roberts

Bronnen ▼