Willem I: autoriteit zonder charisma

Op 30 november 1813 landde prins Willem Frederik op het strand van Scheveningen. Deze gebeurtenis vormt de aanleiding om exact 200 jaar later een driedelige biografie over de koningen Willem I, Willem II en Willem III uit te brengen.

Het initiatief komt van Uitgeverij Boom, het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Universiteit Utrecht (UU). De levensbeschrijving van Willem I is geschreven door UU-historicus Jeroen Koch, het deel over Willem II komt van Jeroen van Zanten (UvA) en de biografie over Willem III is van de hand van Dik van der Meulen (UU).

De drie biografieën – een project dat in het diepste geheim in 2007 begon – tellen elk ruim 700 pagina’s, zijn gedrukt op kwalitatief hoogstaand papier en voorzien van talrijke kleurenafbeeldingen. Het zijn drie prima wetenschappelijke biografieën geworden, met keurige notenapparaten, literatuurlijsten en personenregisters.

Voor de levensbeschrijvingen baseerden de auteurs zich niet alleen op veel secundaire literatuur, maar konden ze ook – met toestemming van Beatrix – onbeperkt gebruikmaken van het Koninklijk Huisarchief. Wat vooral uit de biografieën blijkt, is dat de Willems drie volstrekt eigen karakters hadden en dat ze koning waren onder sterk uiteenlopende omstandigheden.

Buitenechtelijke kinderen

Het mag opmerkelijk genoemd worden dat er van de eerste Oranjekoning Willem I niet eerder een moderne biografie is verschenen. Sinds Willem I’s dood bleef het bij één wetenschappelijke en een reeks populariserende levensbeschrijvingen. Het uitvoerigste werk was van de hand van de Leidse historicus Herman Colenbrander, die een tweedelige wetenschappelijke biografie publiceerde tussen 1931 en 1936: Willem I. Koning der Nederlanden en De afscheiding van België. Colenbrander had veertig jaar archiefonderzoek verricht. Beide biografieën werden nogal kritisch ontvangen: ze zouden niet meer zijn dan een beschrijving van het bronnenmateriaal.

Een moderne biografie was dus welkom. Dr. Jeroen Koch, die zich eerder bewezen heeft als bekwaam politiek biograaf (Abraham Kuyper. Een biografie uit 2006), heeft zich prima van deze taak gekweten. Koch bespreekt het leven van de autoritaire Willem I in de volle breedte: van zijn ver(p)lichte opvoeding – waarbij de klemtoon op plicht en deugd lag -, diens vier buitenechtelijke kinderen in Berlijn (verwekt tussen 1807 en 1812), de structuur van Willems troonredes en zijn abdicatie in 1840. Natuurlijk krijgt ook het conflict tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in een afzonderlijk hoofdstuk uitgebreid aandacht.

Autoritaire reflex

Koch geeft deze rake typering het koningschap en het karakter van Willem I:

‘Een autoritair intermezzo tussen de Republiek en de constitutionele monarchie: zo zijn de zevenentwintig jaren van Willem Frederiks koningschap over de Noordelijke Nederlanden wel gekarakteriseerd. Na tussen 1813 en 1818 een liberale gezindheid te hebben voorgewend, beperkte de koning de vrijheden van zijn onderdanen en drong hij de invloed van de verschillende staatsorganen terug.
Koning Willem I – Jeroen Koch
Welbeschouwd had Willem I grote moeite met de vrijheid van anderen, of dit nu zijn oudste zoon betrof, lagere overheden in stad of provincie, de pers of de verschillende religieuze minderheden. De autoritaire reflex werd gevoed door het karakter van de Oranjevorst. Willem I was overtuigd van zijn eigen gelijk en duldde nauwelijks tegenspraak. Tegelijk was hij onzeker en achterdochtig. Ook dit was een grond voor zijn behoefte aan volledige controle (…) Hij was een autoriteit zonder charisma. Het ontbrak hem aan natuurlijk leiderschap.’ (576)