Wisselbrief of wissel

Een wisselbrief of wissel is een kernbegrip uit de economische geschiedenis. Als bankdocument werd de wisselbrief in de dertiende eeuw ingevoerd door Noord-Italiaanse bankiers.

Wat is een wissel of wisselbrief?

Een wisselbrief of wissel is een document voor een geldtransactie. Met de wisselbrief geeft de ondertekenaar (trekker) aan de geadresseerde (betrokkene) opdracht tot betaling van een bepaalde geldsom aan een aangewezen persoon (nemer). De geldtransactie kan in de toekomst plaatsvinden of onmiddellijk. De tussenpersoon (betrokkene) verdiende aan deze financiële transactie.

Voorgeschiedenis wisselbrief: de kassa

Tussen de tiende tot de vijftiende eeuw kwamen in Vlaanderen en Noord-Italië allerlei handelssteden tot bloei en was er sprake van groeiende handel tussen beide regio’s. Handelaren en mensen met veel geld lieten dit veilig opslaan, vaak bij goudsmeden en of geldwisselaars. Deze hadden altijd al een goed beveiligd huis om diefstal te voorkomen. Tegen een vergoeding sloegen zij het geld van anderen, of hun kostbaarheid, veilig op (in deposito) in een opslagruimte die in het Italiaans cassa heette. Hier komen onze ‘Nederlandse’ woorden kas en kassa vandaan. In het boekje Van kauri tot geld (2014) van de De Nederlandsche Bank lezen we wat er verder gebeurde:

De geldwisselaar schreef op een rekening in een boek hoeveel geld hij bewaarde en voor wie. De klanten kregen natuurlijk een ontvangstbewijs, een wisselbrief. Die wissel kon je dus later weer omwisselen tegen je geld. Maar al snel gingen de mensen elkaar met die briefjes/ontvangstbewijzen betalen. Het geld bleef op dezelfde plek (in de ‘cassa’), maar de eigenaar van het geld veranderde telkens. [p.23]

In plaats van met munten kon je aankopen voortaan dus ook een transactie voldoen met een stukje papier:

Hiermee kreeg de ontvanger van het papier het recht om geld op te nemen bij de ‘bank’ waar de koper zijn geld in bewaring, in deposito, had gegeven. De verkoper kon op zijn beurt die wisselbrief ook weer gebruiken om zijn eigen aankopen te betalen. Omdat de rekeninghouders nooit allemaal tegelijk hun tegoed opnamen, was de ‘bank’ in staat om een deel van die tegoeden uit te lenen aan anderen. Hij ging dus leningen verstrekken, krediet verlenen en zo ontstonden in Italië in de late Middeleeuwen de eerste banken. De oudste bank in de wereld, Banca Monte dei Paschi in de Italiaanse stad Siena, werd in 1472 opgericht. [p.23]

Wisselbrief wordt betaalmiddel

De wisselbrief ontwikkelde zich dus van een eigenaarsgarantie tot een lettera di pagamento, een betalingsbrief of uitwisselingsdocument waarbij het geld via papier van eigenaar veranderde.

Een wisselbrief was uiterst nuttig als een handelaar iets had gekocht op een jaarmarkt maar nog niet (alles) had betaald, bijvoorbeeld omdat het lastig of gevaarlijk was om met grote zakkken muntgeld door Europa te reizen. Een Italiaanse of Vlaamse handelaar liet dan door een ander een schuldbetekenis op papier zetten, die op een bepaalde datum – bijvoorbeeld tijdens de volgende jaarmarkt werd terugbetaald via een bankier. Zo was de ontvanger ervan verzekerd dat hij het openstaande bedrag alsnog zou krijgen.

Lees ook: John Law: econoom en geldkenner die een kwart van Amerika bezat
Of over de herkomst van het woord beurs
Ook interessant: Stapelmarkt / stapelplaats
Boek: Waarom sommige landen rijk zijn en andere arm

Bronnen ▼