Op 1 april 1939 eindigde de Spaanse Burgeroorlog. Het aantal slachtoffers was immens, evenals de omvang van de vluchtelingenstroom. Is er een moment geweest dat deze burgeroorlog voorkomen had kunnen worden?
Te elfder ure
Nadat generaal Emilio Mola, de leider van de militaire opstandelingen, het startsein had gegeven om in opstand te komen tegen de republiek werd hij gebeld door premier Barrio die in een wanhopige poging probeerde om tot een vergelijk te komen met de generaals. Mola kreeg zelfs het aanbod van een aantal posities voor militairen in het voorziene kabinet, maar de generaal antwoordde dat het laat was, erg laat….. In feite te laat en de opstandelingenleider kon ook niet meer terug, zelfs als zou hij dat hebben gewild. Als er een moment is geweest waarop de opstand en daarmee de Burgeroorlog voorkomen had kunnen worden was dat enkele weken daarvoor toen president Manuel Azaña probeerde een kabinet te laten formeren van socialisten en republikeinen dat kon bogen op een solide parlementaire basis.
De richtingenstrijd binnen de PSOE
Binnen de PSOE was al jaren een strijd gaande tussen de gematigden onder aanvoering van Indalecio Prieto en de marxistisch-leninistische vleugel die geleid werd door de vakbondsman Francisco Largo Caballero over de te varen koers. De vestiging van een volksrepubliek zoals de ‘caballeristas’ wensten of bestendiging van de parlementaire democratie, het streven van Prieto. Largo Caballero kon rekenen op een meerderheid in zijn partij en dus werd een herhaling voorkomen van wat direct na het uitroepen van de Tweede Republiek in 1931 wel was gelukt, de vorming van een breed links coalitiekabinet.
Samenwerking met de links-republikeinen, zelfs onder het leiderschap van een partijgenoot, bleef taboe voor de socialisten. En zo kwam het dat wederom een minderheidskabinet werd geformeerd. Een kabinet dat vrijwel machteloos toezag dat Spanje weggleed in anarchie.
Een gemiste kans?
Prieto kreeg die kans niet. Valt dat zijn tegenstrever Largo Caballero te verwijten? In retrospect misschien wel, maar niet vergeten moet worden dat Largo Caballero zeker niet uit was op een langdurige burgeroorlog. Hij was er van overtuigd dat de opstand der militairen snel kon worden neergeslagen waarna de socialisten aan de macht zouden komen. En als Prieto tegen de wil van zijn partij toch aan een kabinetsformatie zou zijn begonnen? Ondenkbaar. Als lid van een democratische partij zoals de PSOE kon Prieto zich dat niet veroorloven. Hij zou het voortbestaan van de PSOE op het spel hebben gezet en dat ging hem te ver.
Boek: The Battle for Spain – The Spanish Civil War 1936-1939
– Cabezas, O., Indalecio Prieto socialista y español, Algaba Ediciones, Madrid 2005
– Juliá, S, ¿Qué habría pasado si Indalecio Prieto hubiera aceptado la presidencia del gobierno en mayo de 1936?, Historia virtual de España (1870-2004) Madrid, Taurus, 2004