15 augustus 1945 – Capitulatie van Japan

Met de capitulatie van Japan kwam er op 15 augustus 1945 officieel een eind aan de Tweede Wereldoorlog. Kort daarvoor hadden de Amerikanen de Japanners op de knieën gedwongen door atoombommen te gooien op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki. Tienduizenden mensen kwamen hierbij om het leven. De Japanners kwamen in deze dagen tot de conclusie dat ze de strijd niet meer konden winnen en capituleerden.

Er speelden echter meer zaken een rol. Zo was Rusland bijvoorbeeld Mantsjoerije binnengevallen en had deze grootmacht in april 1945 al een niet-aanvalsverdrag met Japan opgezegd en duidelijk gemaakt dat het drie maanden na de overwinning op nazi-Duitsland de oorlog aan Japan zou verklaren. Of de Japanners daadwerkelijk met atoombommen op de knieën gedwongen moest worden, wordt door sommigen ook betwijfeld. Zij wijzen erop dat Japan feitelijk voor deze aanvallen al verslagen was. Het land had geen bondgenoten meer, de vloot was vernietigd en men was nauwelijks nog in staat de belangrijke steden te beschermen tegen luchtaanvallen. Sommigen vermoeden dat de Verenigde Staten de bommen vooral wilden gebruiken als wetenschappelijk experiment, om te onderzoeken welke impact de bommen op stedelijke gebieden hadden. Ook is wel geopperd dat men de atoombom vooral wilde gebruiken als signaal richting de Sovjet-Unie. De Koude Oorlog stond voor de deur. Hoe het ook zij: kort na de aanvallen besloot Japan zich over te geven.

De onvoorwaardelijke overgave werd op 15 augustus bekendgemaakt door de Japanse keizer Hirohito. Het was voor het eerst in zijn leven dat hij zich rechtstreeks tot zijn volk richtte. In een unieke radio-boodschap zei hij onder meer:

“Ondanks het feit dat iedereen zijn uiterste best heeft gedaan, heeft de oorlog zich niet in het voordeel van Japan ontwikkeld… Om verder bloedvergieten en misschien wel de volledige vernietiging van de menselijke beschaving te voorkomen zullen wij het ondraaglijke moeten dragen en onduldbaar lijden moeten ondergaan.”

Ook stond Hirohito in zijn toespraak stil bij de atoombom. Volgens de keizer had de moderne technologie in de oorlog de doorslag gegeven en was zijn land dus door de moderniteit overwonnen. In zijn boek Modern Japan schrijft Christopher Goto-Jones hierover onder meer:

“Enerzijds heersten er bij veel Japanners begrijpelijke gevoelens van onbegrip en wanhoop: hoe was het mogelijk dat na alle ontberingen die het land had doorstaan, en na alles wat hun was voorgehouden over het superieure keizerlijke leger, het eeuwige keizerrijk had verloren van het verderfelijke en moreel verdorven Westen? Bij sommigen ging de wanhoop over in een gevoel van eerverlies en schande, en naar schatting 350 legerofficieren legden de hand aan zichzelf om te boeten voor het niet hebben kunnen verdedigen van het vaderland.”

Voor anderen kwam de capitulatie dan weer als een opluchting. Hoewel velen verwachtten dat de Amerikaanse bezetting gepaard zou gaan met de nodige vernederingen, zou aan de grote oorlogsbeproevingen een einde komen.

Na zijn radiotoespraak stuurde de keizer gezanten door het hele land met de opdracht aan de troepen om de wapens neer te leggen. In Manilla werd vervolgens onderhandeld over de ontwapening en bezetting van Japan door geallieerde troepen. De Amerikaanse president Harry Truman, die enige tijd daarvoor opdracht had gegeven voor het gebruik van de atoombom, verklaarde in een reactie tegenover een menigte voor het Witte Huis:

“Dit is de dag die het einde betekent van het fascisme en het politiestelsel in de wereld. Dit is de dag van de democratie.”

Ondertekening

De onvoorwaardelijke overgave werd op 2 september 1945 officieel ondertekend, aan boord van het slagschip USS Missouri. Namens de geallieerden werd de overgave ondertekend door generaal Douglas MacArthur. De generaal hield aan boord van het schip ook een toespraak. Hij zei onder meer:

“It is my earnest hope – indeed the hope of all mankind – that from this solemn occasion a better world shall emerge out of the blood and carnage of the past, a world founded upon faith and understanding, a world dedicated to the dignity of man and the fulfillment of his most cherished wish for freedom, tolerance, and justice.”

Namens Nederland werden de documenten ondertekend door Luitenant-admiraal Conrad E.L. Helfrich.

MacArthur werd opperbevelhebber van de geallieerde bezettingsmacht in Japan. Twee weken na de ondertekening van de overgave liet hij zich fotograferen met de Japanse keizer Hirohito. De Amerikaan was veel langer dan Hirohito waardoor de keizer er wat nietig uitzag. Dit beeld schokte de Japanners, maar desondanks moesten alle kranten de foto verplicht afdrukken. Als signaal aan Japan dat de onaantastbare keizer was verslagen.

MacArthur wilde overigens dat Hirohito aan zou blijven als keizer en niet voor een rechtbank verantwoording zou moeten afleggen voor zijn daden. Volgens de Amerikaanse generaal zou dat het land destabiliseren en voer voor de communisten in China en Rusland maken. Verschillende Japanse legerleiders moesten na de oorlog wel voor het gerecht verschijnen en werden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen en soms zelfs tot de doodstraf. Hirohito bleef dit lot bespaard.

Herdenkingen

Wereldwijd wordt op 15 augustus herdacht dat op die dag een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. In Nederland gebeurt dat traditiegetrouw bij het Indisch Monument in Den Haag. Dan worden ook alle slachtoffers van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië herdacht.