Enne Koops
Afrika is een continent met een rijke geschiedenis. In het encyclopedische werk Historia Naturalis (4e eeuw v.Chr.) schreef Plinius de Oudere al: ‘Ex Africa semper aliquid novi’: uit Afrika komt altijd iets nieuws. Het is een continent met een enorme verscheidenheid aan talen, culturen, klimaten en natuurlijke hulpbronnen. Deze diversiteit komt goed naar voren in het handboek De schatten van Afrika (uitgeverij De Bezige Bij, 2014), waarin historicus en journalist Martin Meredith 5000 jaar Afrikaanse geschiedenis behandelt.
Thematiek
Het boek begint met de geschiedenis van Egypte en zijn farao’s. Al sinds deze tijd wordt er ‘met jaloezie naar de schatten van Afrika’ gekeken, zo opent Meredith. Afrika is altijd zeer gewild geweest, vooral vanwege de natuurlijk hulpbronnen. De Romeinen drongen het continent binnen, maar ook Arabische veroveraars en de kruisvaarders. De Mammelukken en de Ottomanen heersten er, later gevolgd door Europese grootmachten die het continent koloniaal in bezit namen en verdeelden. Daarna volgden onder meer apartheid, dekolonisatie, diverse burgeroorlogen en dictaturen.
Het zijn in hoofdlijnen deze thema’s die centraal staan in het fraaie boek De schatten van Afrika. Het ruim 700 pagina’s tellende naslagwerk behandelt in heldere taal de belangrijkste hoofdlijnen uit de geschiedenis van Afrika, ‘een continent met een enorm potentieel, maar met beperkte vooruitzichten’. (16) Achterin het boek is een beredeneerde bibliografie opgenomen en een uitgebreide index op persoons- en plaatsnamen.
Stofgoud
Het is in deze bespreking ondoenlijk om recht te doen aan de rijkgeschakeerde inhoud van De schatten van Afrika. Daarom pak ik er twee thema’s uit met een aantal citaten: de gouderts van Limpopo en de slavernij.
Er deden al vroeg allerlei legenden de ronde over de vermeende goudvelden in de binnenlanden van Afrika. Europeanen vroegen zich af waar het Afrikaanse goud, dat in de kustgebieden aankwam, te vinden was. Deze legenden zouden een ingrijpende invloed hebben op de bewoners in de hooglanden van met name zuidelijk Afrika, omdat ze Europeaanse kolonisators aantrokken. Meredith schrijft hierover onder meer:
“Portugese zeelui die in de vijftiende eeuw de Afrikaanse zuidkust aandeden, meenden dat het stofgoud dat in Sofala op Arabische dhows werd geladen, uit het land Ofir moest komen, dat in de Bijbel wordt genoemd als de plaats waar de schepen van koning Salomo goud haalden. In de negentiende eeuw verspreidden geruchten over de fabelachtige rijkdom van Ofir zich razendsnel. De roman ‘De mijnen van koning Salomo’ van Rider Haggard, een bestseller die in 1885 verscheen, voedde het idee van een nog onontdekt gebied ten noorden van de rivier de Limpopo met grote minerale rijkdommen. Die rijkdommen bestonden ook daadwerkelijk. Op de hoogvlakte tussen de Limpopo en de Zambezi lag een brede gordel met gouderts; de andere liepen door kwartsgesteente, dicht onder de oppervlakte.” (103)
Elke kleine overtreding
“Mensen tot slaaf maken werd een veelgebruikte manier om zich te ontdoen van allerlei lastige figuren. ‘Al vanaf dat de slavenhandel bestaat’, schreef Francis Moore, die rond 1735 op de rivier de Gambia in slaven handelde, ‘zijn alle straffen veranderd in een veroordeling tot slaaf. Zo’n veroordeling heeft voordelen: ze doen nu veel moeite om misdaden op te lossen vanwege de opbrengsten van de verkoop van de dader. Niet alleen moord, diefstal en overspel worden bestraft door de dader als slaaf te verkopen, maar ook elke kleine overtreding wordt zo bestraft’.” (142)
Bekijk dit boek bij:
