Afsluitdijk – Een bijzondere waterkering

Op 28 mei 1932 werd om twee minuten over één ’s middags het laatste gat in de Afsluitdijk gesloten. De Zuiderzee bestond vanaf dat moment niet langer. De 32 kilometer lange waterkering is niet alleen een handige verbinding tussen Friesland en Noord-Holland, hij beschermt ook vele Nederlanders tegen het soms woeste water.

Niet iedereen was echter blij met de lange dijk die het zoute water van de Zuiderzee omvormde tot het zoetwater van het IJsselmeer. Vissers die eeuwenlang geleefd hadden van wat de zee hen opbracht kwamen in de problemen. Vissen als ansjovis en garnaal verdwenen geleidelijk en maakten plaats voor bijvoorbeeld de paling.

Van Zuiderzee naar IJsselmeer

De hoofdreden om tot aanleg van de Afsluitdijk over te gaan lag hem in het feit dat stormvloed geregeld voor grote overstromingen zorgde. Vloeden die gewassen vernietigden en ook vaak mensenlevens kostten. De 120 miljoen gulden (54 miljoen euro) voor de Afsluitdijk was wat de leden van de Zuiderzeevereniging betreft daarom goed besteed geld. De Zuiderzeevereniging was in 1886 opgericht om te onderzoeken of inpoldering en afsluiting van de Zuiderzee haalbaar was. Prominent lid van de vereniging was ingenieur Cornelis Lely die al in 1891 de eerste plannen voor de Afsluitdijk ontwierp. Op de waterkering is tegenwoordig een standbeeld van hem te vinden (Lelystad is naar hem vernoemd).

Ruim 4500 mensen werkten vijf jaar aan de aanleg van de Afsluitdijk. Als fundament werden zinkstukken van gevlochten wilgentenen gebruikt. Deze werden vastgezet door er grote steenblokken op te plaatsen. Als eerbetoon aan de vele ‘steenzetters’ die dit werk verrichten onthulde koningin Beatrix tijdens het vijftigjarig jubileum van de dijk het beeld ‘De Steenzetter’. Het beeld van Dudok staat precies in het midden van de dijk op de plek waar hij werd gesloten. De tekst bij het beeld, een gedicht van Martin Veltman, zegt veel over Nederlands relatie met de zee:

O boze zee vreeswekkend is uw naam wij hebben u getemd wij sloegen door uw vastberaden stroom een majesteit van steen.

De Afsluitdijk bestaat uit twee delen. Het kleinste deel (2,5 kilometer) verbindt Noord-Holland met het voormalige eiland Wieringen. Hierna loopt de Afsluitdijk dertig kilometer door naar het Friese plaatsje Zurich. Op de dijk bevinden zich meerdere sluizen-complexen. Tientallen zogenaamde uitwateringssluizen zorgen ervoor dat overtollig water van het IJsselmeer afgevoerd kan worden naar de Waddenzee. Daarnaast zijn er een drietal schutsluizen die boten in staat stellen van de Waddenzee naar het IJsselmeer (en omgekeerd) te varen. Bij den Oever ligt de Stevinsluis die geschikt is voor schepen tot 6.000 ton. De andere twee schutsluizen bevinden zich ter hoogte van Kornwerderzand. De Stevinsluis is vernoemd naar Hendric Stevin die al in 1667 plannen had om de Zuiderzee af te sluiten. Stevin wilde overigens ook de Waddenzee afsluiten door de zeegaten tussen de eilanden Texel, Vlieland, Terschelling en Ameland te dichten en Texel en Ameland met het vasteland te verbinden.

Ongeveer halverwege de Afsluitdijk staat het Vlietermonument, dat herinnert aan de sluiting van het laatste gat in 1932. Dit monument, ontworpen door de bekende architect Willem Dudok, kan beklommen worden en biedt een uitzicht over zowel het IJsselmeer als de Waddenzee. Bij de ingang van de toren is een bronzen reliëf met drie steenzetters te zien, ontworpen door beeldend kunstenaar Hildo Krop. Hierbij staat de tekst:

Een volk dat leeft bouwt aan zijn toekomst.

Filmwerk

Over de Afsluitdijk zijn in de loop der jaren verschillende films gemaakt. In 1930 maakte filmmaker Joris Ivens een uitgebreide filmserie over de bouw van de Zuiderzee. Cineast Bert Haanstra liet zich in 1956 ook inspireren door de Afsluitdijk met zijn klassieke kleurenfilm En de zee was niet meer. In deze film staat Haanstra stil bij cultureel erfgoed dat vanwege de aanleg van de dijk verdween.

Afsluitdijk Wadden Center

Sinds 2018 is op de waterkering bij Kornwerderzand het zogeheten Afsluitdijk Wadden Center te vinden. In een expositieruimte kunnen bezoekers hier meer leren over de achtergronden van de Nederlandse ‘strijd tegen het water’, de aanleg van de Afsluitdijk en de rol van de Waddenzee als UNESCO Werelderfgoed. Ook is er een interactief aquarium en een reconstructie van de werkkamer van Cornelis Lely te vinden.

Snelle informatie

Afsluitdijk	Details
Lengte	32 km (waterkerende deel 30 km)
Ontwerper	Cornelis Lely (eerste ontwerp)
Startpunt eindpunt	Den Oever (Noord-Holland) – Zurich (Friesland)
Naam snelweg	A7
Begin aanleg	1927
Sluiting laatste gat	1932
Opening	25 september 1933
Schutsluizen	Stevinsluis (Den Oever), Lorentzsluizen (Kornwerderzand)