Albrecht von Wallenstein – Duitse veldheer

Albrecht von Wallenstein, hertog van Friedland, Mecklenburg en het vorstendom Sagan, was tijdens de eerste jaren van de Dertigjarige Oorlog (1616-1646) één van de meest succesvolle legeraanvoerders in dienst van keizer Ferdinand II van het Heilig Roomse Rijk, tot hij in ongenade viel en werd omgebracht. Het verhaal:

Jeugd en vroege jaren

Albrecht Wenzel Eusibius von Wallenstein zoals zijn naam voluit luidde, werd op 25 september 1583 geboren in een adellijke protestantse familie te Hermanice, een dorpje dat destijds toebehoorde aan het hertogdom Teschen in Silezië, maar tegenwoordig onderdeel uitmaakt van Tsjechië. Als jonge knaap werd Wallenstein naar een Jezuïetencollege gestuurd. Daar maakte hij kennis met het Rooms-Katholieke geloof waartoe hij zich korte tijd nadien zou bekeren. Na zijn verdere studies in Bologna en Padua nam Wallenstein in 1604 dienst in het leger van graaf Giorgio Basta, één van de belangrijkste generaals van Rudolf II (1552-1612), de toenmalige keizer van het Heilige Roomse Rijk. Wallensteins tactisch inzicht en durf kwamen kort daarna aan het licht toen hij zich onderscheidde tijdens de Hongaarse campagne van 1605 tegen de Turken.

Verdere carrière

Na de campagne was Wallenstein enige tijd kamerheer aan het keizerlijk Hof en in 1609 trouwde hij met de al wat oudere weduwe Lucretia von Vickov. Zij liet hem bij haar dood in 1614 een aanzienlijk fortuin na, samen met enkele uitgestrekte landerijen. Toen vijf jaar later Ferdinand II (1578-1637) op 28 augustus 1619 werd aangesteld tot de nieuwe keizer van het Heilig Roomse Rijk, bood Wallenstein hem meteen zijn diensten aan.

Wallensteins militaire ervaring kwam Ferdinand goed van pas, want toen na opeenvolgende schermutselingen met protestants gezinde troepen de Deense koning Christiaan IV (1577-1648) in 1626 Duitsland binnenviel, was het Wallenstein die erin slaagde hun opmars te stuiten waarna Denemarken met het Verdrag van Lübeck uiteindelijk gedwongen werd om vrede te sluiten met het Heilig Roomse Rijk. Het succes waarmee Wallenstein de troepen van de Deense koning had verslagen, wekte echter bij verscheidene edelen heel wat afgunst op en onder de aanhoudende druk van enkele keurvorsten, waaronder Maximiliaan van Beieren, zag keizer Ferdinand zich genoodzaakt Wallenstein in augustus 1630 te ontslaan.

Wallensteins rehabilitatie

Toen evenwel in september van het jaar daarop de protestanten onder leiding van de Zweedse koning Gustaaf II Adolf (1594-1632) de troepen van Ferdinand en zijn bondgenoten in de Slag bij Breitenfeld een gevoelige nederlaag toebrachten en enkele maanden later, in april 1632, in de Slag bij Lech opnieuw een klinkende overwinning behaalden, kwam de keizer op zijn beslissing terug en riep hij Wallenstein te hulp. Aanvankelijk wist Wallenstein met enkele succesvolle campagnes het tij te keren, maar in november 1632 moest hij tijdens de Slag bij Lützen het onderspit delven tegen een protestantse overmacht. Wallensteins nederlaag werd echter al snel afgedaan als een overwinning toen bleek dat Gustaaf II Adolf tijdens de gevechten de dood had gevonden.

Fatale beoordelingsfout

Het conflict tussen protestanten en katholieken waar tijdens de Dertigjarige Oorlog bijna geheel Europa op de één of andere manier bij betrokken raakte, zorgde niet alleen voor heel wat onrust, maar deed ook velen uit eigenbelang naar de wapens grijpen. Zo ook de Saksen die al vaker in opstand waren gekomen tegen Ferdinand.

Toen eind 1633 de Saksen opnieuw naar de wapens grepen, besloot Wallenstein op eigen houtje met hen vredesbesprekingen aan te knopen. Dat had hij beter niet gedaan, want al snel deed het gerucht de ronde dat hij van plan was om over te lopen naar de vijand. Het nieuws over Wallensteins contacten met de Saksen bereikte ook Ferdinand die hem prompt uit al zijn functies onthief. De geruchtenmolen bleef echter draaien. Ferdinand raakte er meer en meer van overtuigd dat Wallenstein zich inderdaad schuldig had gemaakt aan hoogverraad. Op 25 februari 1634 moest Wallenstein zijn initiatief met zijn leven bekopen. Met het stilzwijgend akkoord van Ferdinand werd hij door ene Walter Bütler (ca. 1600-1634), een vertrouweling van de keizer, om het leven gebracht.

Een “In memoriam” dat telt

Wallensteins leven en dood bleef later velen intrigeren. Zo ook de Duitse schrijver en dichter Friedrich Schiller (1759-1805) die in 1799 zijn “Wallenstein trilogie” voltooide, een dramadrieluik dat tot één van zijn bekendste werken wordt gerekend. Schiller beschrijft er op meesterlijke wijze Albrecht von Wallensteins leven en tragisch einde in.

Ook voor de filmwereld was Wallensteins leven een bron van inspiratie. Begin vorige eeuw regisseerde de Oostenrijkse cineast Ron Randolf (1878-1941) een historische stille film over Wallensteins turbulent leven. De prent ging in mei 1925 in première met in de hoofdrollen onder andere de in die tijd erg bekende acteurs Fritz Greiner en Eduard von Winterstein.

~ Rudi Schrever
[email protected]

Ook interessant: De Dertigjarige Oorlog (1618-1648), de allereerste wereldoorlog