In Nederland is hij vooral bekend als de hertog van Parma: Alexander Farnese. Van 1578 tot 1592 was hij landvoogd van de Nederlanden en bond hij de strijd aan met de opstandelingen.
Na het overlijden van landvoogd Don Juan van Oostenrijk werd Alexander Farnese in 1578 aangesteld als diens opvolger. Farnese had eerder als officier dienst gedaan in het leger van Don Juan en onder meer meegevochten tijdens de Slag bij Gembloers en de Slag bij Rijmenam. Dat Farnese door Filips II werd aangesteld als landvoogd, was tegen de wens van de Staten-Generaal in die aartshertog Matthias van Oostenrijk voor de functie voor hadden gedragen. Farnese werd dan ook niet erkend.
Opstand
In de Nederlanden was de Opstand in deze periode al in volle gang. Twee jaar eerder hadden de zeventien opstandige gewesten zich verenigd in de Pacificatie van Gent. Duidelijke afspraken over de godsdienstkwesties werden toen nog niet gemaakt, maar men was het er wel over eens dat de Spaanse troepen niet langer welkom waren. Willem van Oranje werd aangewezen als regeringsleider.
De hertog van Parma maakte handig gebruik van onderlinge onenigheid bij de opstandige gewesten. Kort na zijn aantreden ondertekenden Artesië, Kamerijk, Henegouwen en Romaans-Vlaanderen de Unie van Atrecht, waarmee ze zich verzoenden met Filips II en de hertog van Parma. Bepaald werd onder meer dat de katholieke godsdienst de enige toegestane godsdienst was. Al snel na de ondertekening bracht de hertog van Parma de gebieden weer onder Spaans bestuur. Enkele weken later ondertekenden enkele noordelijke gewesten een eigen overeenkomst: de Unie van Utrecht. Hierin werd bepaald dat men alles in het werk zou stellen om de Spanjaarden te verjagen.
Verovering van Maastricht
Verraad van Rennenberg
Farnese speelde ook een belangrijke rol in het zogenaamde ‘Verraad van Rennenberg’. In deze geschiedenis speelde George van Lalaing (graaf van Rennenberg) de hoofdrol. Hij was door de Staten-Generaal tot stadhouder van Friesland en Groningen, Drenthe en Overijssel benoemd, maar zat in een loyaliteitsconflict. Lalaing was zelf namelijk, net als de rest van zijn familie, katholiek. Alexander Farnese wist de stadhouder zo te bewerken dat hij in maart 1580 de kant van de Spanjaarden koos. Hij werd hierbij onder meer gesteund door de katholieke inwoners van Groningen. Kort na zijn verraad nam de graaf van Rennenburg onder meer Coevorden en Oldenzaal in voor de Spanjaarden.
Landvoogd Farnese was relatief mild voor de calvinisten, maar reeg wel een groot aantal overwinningen aaneen. Mede dankzij zijn toegeeflijkheid in de godsdienstkwestie, maar vooral ook door zijn strategisch inzicht, wist hij Brugge, Brussel, Gent, Oudenaarde en Antwerpen te veroveren. In 1586 had de hertog van Parma het grootste deel van de Nederlanden in handen. Alleen Zeeland, Holland, Utrecht en delen van Friesland, Overijssel en Gelre waren nog in Staatse handen.
Vertrek
In 1589 werd Parma door Filips II naar Frankrijk geroepen om mee te strijden tegen de protestantse Hendrik IV van Frankrijk. Voor de Nederlandse opstandelingen kwamen dat goed uit, want aan Farnese’s zegetocht op Nederlands grondgebied kwam zo een einde. Parma droeg het bestuur over de Nederlanden bij zijn vertrek over aan Peter Ernst I van Mansfeld. Hij zou Parma in 1592 ook officieel opvolgen als landvoogd.
Alexander Farnese speelde een belangrijke rol bij de slag om Parijs en raakte gewond aan een arm tijdens gevechten bij Rouen. Niet veel later trok hij zich terug in Atrecht. Daar overleed hij op 3 december 1592 op 47-jarige leeftijd.
Slim politicus
Historicus en Tachtigjarige Oorlog-kenner Anton van der Lem liet zich in zijn boek De Opstand in de Nederlanden 1568-1648 vrij lovend over de landvoogd uit:
“Parma was een hoffelijk edelman, hij had evenals Oranje het vermogen om met mensen om te gaan, was een slim politicus en kende een geduld dat Don Juan niet had kunnen opbrengen. Als veldheer verwierf hij grote faam.”
Bronnen ▼
– Verleden van Nederland – Geert Mak e.a.
