De Bartholomeusnacht of Parijse Bloedbruiloft

In de nacht van 23 op 24 augustus 1572 vermoordden radicale katholieken een groot aantal hugenoten, ofwel Franse protestanten. Het geweld sloeg hierna al snel over naar andere delen van de stad en uiteindelijk ook naar andere steden, waardoor duizenden hugenoten het leven lieten. De gebeurtenis is de geschiedenisboeken ingegaan als de Bartholomeusnacht of Parijse Bloedbruiloft.

In de zomer van 1572 waren er veel hugenoten, aanhangers van de Franse-Zwitserse theoloog en kerkhervormer Johannes Calvijn, aanwezig in Parijs in verband met het huwelijk van de Franse katholieke prinses Margaretha van Valois en de protestantse prins Hendrik van Navarra. Dit huwelijk werd gezien als een bezegeling van de vrede tussen katholieken en hugenoten (protestanten). Die vrede was in 1570 al bereikt.

Een aanslag

Het huwelijk werd op 18 augustus gesloten. Terwijl de verbintenis had moeten zorgen voor meer rust tussen de verschillende gelovigen, sloeg enkele dagen na de huwelijksvoltrekking de vlam in de pan. Vier dagen na de plechtigheid werd op straat een aanslag gepleegd op hugenotenleider Gaspard de Coligny. Dat de katholieken het op deze hugenoot gemunt hadden was niet heel verwonderlijk. De Coligny, die slechts licht gewond raakte en de aanslag dus overleefde, had veel macht in Frankrijk en had ook een grote invloed op koning Karel IX.

Veel katholieken waren er niet blij mee dat hugenoten zoals De Coligny steeds meer belangrijke posities gingen bekleden. Terwijl de koning zijn verontwaardiging uit had gesproken over de aanslag op zijn vertrouweling en de hugenoten om wraak riepen, besloten de katholieken in actie te komen.

Slachting onder hugenoten

Op aansturing van koningin-moeder Catharina de’ Medici en de katholieke adel werd in de nacht van 23 op 24 augustus 1572 een bloedbad aangericht onder de hugenoten die nog altijd in grote getale in Parijs aanwezig waren. De rol van Catharina de’ Medici was hierin opmerkelijk. Eerder had zij haar dochter Margaretha van Valois juist uitgehuwelijkt aan de protestantse prins Hendrik, maar vanaf dat moment was ze zich juist tegen de protestanten gaan keren. De koningin-moeder vond onder meer dat de protestanten veel te veel macht kregen. Met name Gaspard de Coligny was in haar ogen een gevaarlijk man. Waarschijnlijk was zij ook betrokken bij de eerste mislukte aanslag op diens leven.

Catharina de’ Medici handelde waarschijnlijk niet vanuit religieuze overtuigingen, maar was voornamelijk uit op het beschermen van de belangen van het huis Valois en het behouden van de koninklijke macht. De koningin-moeder meende dat het koningshuis gebaat was bij een machtsevenwicht tussen de strijdende partijen. Alleen in een dergelijke situatie kon de monarchie volgens haar voortbestaan als een boven de partijen staand instituut. En nu de hugenoten steeds meer macht kregen, moest dus ingegrepen worden.

Gaspard de Coligny was een van de eerste en prominentste slachtoffers van de Bartholomeusnacht. Niet alleen in Parijs, maar ook in andere delen van het land werden vervolgens grote slachtingen aangericht. Het exacte aantal slachtoffers is lastig vast te stellen, maar over het algemeen gaat men ervan uit dat tussen de 5.000 en 30.000 hugenoten werden omgebracht.

Bruidegom Hendrik van Navarra bleef gespaard nadat hij de keus kreeg terug te keren naar het katholiek geloof. De prins koos eieren voor zijn geld.

Paus Gregorius XIII reageerde, net als de katholieke koning Filips II van Spanje, opgetogen toen de eerste berichten over de katholieke opstand hem bereikten. Het afgehakte hoofd van De Coligny werd zelfs naar de kerkvorst opgestuurd, maar kwam uiteindelijk niet verder dan Lyon. Gregorius beval een Te Deum (christelijke lofzang) te zingen als speciale dankzegging en liet een medaille slaan met het motto Ugonottorum strages 1572 (De slachting van de Hugenoten in 1572). Ook gaf hij kunstenaar Giorgio Vasari opdracht een groot schilderij van het bloedbad te maken. Dat schilderij is hierboven te zien.

Hugenotenoorlogen

Het bloedbad maakte geen definitief einde aan de strijd van de hugenoten. De Bartholomeusnacht was uiteindelijk ‘slechts’ een bloedige episode in een periode die bekend is komen te staan als de hugenotenoorlogen. Na de Parijse Bloedbruiloft brak een nieuwe burgeroorlog uit, waarbij hugenoten het opnamen tegen de macht van de katholieke staat.

Aan deze roerige periode kwam in 1598 een eind toen de Franse koning Hendrik IV (Hendrik van Navarra, de hugenoot die de Bartholomeusnacht overleefde en zich om politieke redenen tot het katholicisme bekeerde) het Edict van Nantes uitvaardigde, waarmee hugenoten een belangrijke mate van godsdienstvrijheid kregen.

Halverwege de zeventiende eeuw maakte kardinaal de De Richelieu (1624-1661) een eind aan de vrijheid en betrekkelijke onafhankelijkheid van de protestanten. De kardinaal, die destijds de functie van eerste minister had, ontnam de hugenoten hun politieke rechten en hun pandsteden. In deze zogenaamde vrijsteden hadden de hugenoten sinds het Edict van Nantes in redelijke vrijheid hun geloof kunnen belijden.

Boek: Bartholomeusnacht