Bartje – Het boegbeeld van Drenthe

De hoofdpersoon uit twee streekromans van Anne Vries is uitgegroeid tot hét boegbeeld van Drenthe: Bartje Bartels. Ook buiten de provincie is hij zeer bekend. Vrijwel ieder Nederlander weet in ieder geval wat Bartje niet eten wil. Bruine bonen…

De Nederlandse onderwijzer Anne de Vries (1904-1964) groeide op in het dorpje Kloosterveen, vlakbij Assen. Het schrijven zat er bij hem al vroeg in. Als scholier schreef hij stukken voor de Asser Courant. Later verhuisde de schoolonderwijzer naar Zeist, maar hij bleef altijd met liefde terugdenken aan Drenthe. Uit heimwee naar zijn geboortegrond schreef hij in de winter van 1934-1935 zijn beroemde jeugdroman Bartje. Het werk werd uitgeven bij de destijds bekende Nijkerkse uitgeverij Callenbach en werd een enorm succes. Vooral bekend is de scene waarin de jonge Bartje zijn ouders in duidelijke bewoordingen laat weten dat hij niets van bruine bonen moet weten:

“Ik bid niet veur brune bonen!”

De jonge Bartje groeit op in een arm landarbeidersgezin. Bruine bonen vindt hij het walgelijkste eten dat er bestaat. Hij wordt er al misselijk van als hij eraan denkt hoe hij de eerste taaie hap tot zich moet nemen. En hij is koppig. Hij lust het echt niet, dus hij eet niet. Zijn vader reageert woedend als Bartje heeft verklaard zelfs niet voor de bruine bonen te willen bidden. Uit het werk van De Vries:

Bekendste fragment uit Bartje:

Het boek van De Vries gaat vanzelfsprekend over méér dan bruine bonnen. De streekroman beschrijft vooral de jeugd van een jonge dromerige boerenzoon, geboren in een arm gezin dat gedurende de crisisjaren het hoofd boven water probeert te houden. De gevatte Bartje, altijd wel te porren voor een mooie kwajongensstreek, probeert steeds op creatieve wijze om te gaan met het gebrek aan geld. Door een streek van Bartje en zijn broertje verliest vader op een dag zelfs zijn werk, waardoor het gezin nog armer wordt.

Hoewel De Vries zich bij het schrijven liet inspireren door zijn jeugdherinneringen, moet zijn beroemde werk niet beschouwd worden als een autobiografie, zo schreef de auteur in 1935:

“Bartje heb ik geschreven vanuit mijn jeugdgevoelens, gecombineerd met mijn studie en ervaring als schoolmeester. Bartje wil een schreeuw zijn om eerlijkheid in de opvoeding, om oprechtheid en belangeloosheid tegenover het kind, dat in ons graag een kameraad wil zien en zich telkens weer door ons bedrogen voelt. Het boek wil laten zien hoe daardoor bij het kind zich wel dezelfde ondeugden moeten ontwikkelen en dezelfde listen en achterbaksheden waar wij als grote mensen altijd mee te strijden hebben.”

Het boek werd vertaald in het Duits, Zweeds, Fins, Deens, Noors, Tsjechisch en Hongaars. Later schreef de Vries nog een vervolg op het werk: Bartje zoekt het geluk. Zijn boek Reis door de nacht groeide eveneens uit tot een klassieker in de jeugdliteratuur. De Vries schreef dit werk op verzoek van de Stichting 1940-1945. Het verhaalt over de belevenis van een Nederlandse tiener tijdens de Tweede Wereldoorlog. De onderwijzer bracht verder onder meer een kinderbijbel uit en publiceerde een boek over verzetsman Johannes Post, die hij persoonlijk had gekend.

Dramaserie

In 1972 werd Bartje verfilmd voor een zevendelige televisieserie, geregisseerd door Willy van Hemert. Deze serie was net als het boek een doorslaand succes en zorgde er uiteindelijk voor dat Bartje uitgroeide tot hét symbool van Drenthe. De rol van de jonge Bartje werd in de serie vertolkt door de negenjarige Jan Krol. Jaap Schadenberg kroop in de huid van de wat oudere Bartje. Bijzonder was dat alle rollen in de serie werden gespeeld door mensen uit Drenthe en dat de lokale spreektaal gehanteerd werd.

Beelden van Bartje

In de tuin bij het gemeentehuis van Assen is in 1954 een kalkstenen standbeeld van Bartje onthuld, gemaakt door Suze Boschma-Berkhout. Omdat het beeld geregeld slachtoffer was van vandalisme, maakte de kunstenares in 1982 een stevigere bronzen exemplaar. Deze staat tegenwoordig aan de achterzijde van het Drents Museum in Assen. Het originele stenen beeld wordt bewaard in het Drents Archief.

De populariteit van Bartje bleek in 2019 nog toen langs de A28 bij Assen een maar liefst 8,5 meter hoog kunststoffen beeld van de jonge held werd geplaatst. Korte tijd later werd dit beeld echter alweer weggehaald, omdat de boer op wiens land het stond te veel overlast zou hebben van mensen die er mee op de foto wilden. Hierna werd het beeld verplaatst naar een locatie langs de afrit van de A28 bij Beilen. Ook andere gemeenten hadden aangegeven het iconische beeld graag een plekje te geven.

Programmamaker Bart de Graaff maakte in 2001 voor BNN een parodie op de televisieserie.

DVD: Dramaserie Bartje
Boek: Bartje – Anne de Vries

Eerste deel van de televisieserie:

Bronnen ▼