Bevelhebberstaf Willem van Oranje terug in Nederland

Tijdens het staatsbezoek aan Vaticaanstad van donderdag 22 juni ontving koning Willem-Alexander een door de Spanjaarden buitgemaakte baton of bevelhebbersstaf. De staf heeft waarschijnlijk toebehoord aan één van Willem van Oranje’s broers (Hendrik of Lodewijk van Nassau) die in 1574 het bevel voerden bij de Slag op de Mookerheide. Louis Sloos, conservator van het Nationaal Militair Museum, kwam de staf op het spoor en was aanwezig bij de uitreiking. De staf zal volgend jaar te zien zijn in de speciale tentoonstelling ‘Willem’ in het NMM. Historiek stelde de historicus een aantal vragen.

Waar komt dat gebruik vandaan om een bevelhebber een staf te geven? Wat is de betekenis daarvan?

Tijdens de Renaissance kwam de baton op grote schaal in gebruik bij bevelhebbers, als een overblijfsel uit de Oudheid. Tijdens de Italiaanse Oorlogen in de 15e en 16e eeuw zien we ze veel bij de befaamde condottieri, de Italiaanse bevelhebbers van huurlingenlegers. Zelf ben ik van mening dat het gebruik van de baton door deze vaak stoere en geduchte krijgsheren van grote invloed is geweest op het gebruik van de baton door bevelhebbers in Europa, die zich daar graag aan spiegelden. De Italiaanse Oorlogen duurden verder erg lang en er waren vele landen bij betrokken, dus het gebruik kon zich makkelijk verspreiden.

Hoe is deze staf bij het Vaticaan terechtgekomen en wat hebben de Jezuïeten ermee te maken?

Deze baton is tijdens de Slag op de Mookerheide buitgemaakt door de Spanjaarden en geschonken aan Requesens, de toenmalige Spaanse landvoogd in de Nederlanden (de opvolger van Alva). De baton is vervolgens altijd bewaard gebleven binnen de familie Requesens. Toen deze familie was uitgestorven is het paleis van de Requesens in Barcelona met inhoud, waaronder een familiearchief met deze baton, geschonken aan de jezuïeten. De jezuïeten hebben het archief later overgedragen aan het Nationaal Archief van Catalonië, maar de baton hebben zij gehouden. De staf is voor het staatsbezoek van de Koning en de Koningin tijdelijk overgebracht naar het Vaticaan om dit bijzondere reliek onder de aandacht te brengen van het koningspaar en symbolisch te overhandigen aan de koning en vervolgens de directeur van het Nationaal Militair Museum als voorproefje op de overbrenging en vertoning van het stuk in Nederland bij ons.

Wat is de kans dat hij daadwerkelijk van Willem van Oranje is geweest en hoe weet je/zie je dat?

De jezuïeten noemen het de baton van Willem van Oranje. De baton is geweest van een Nederlandse bevelhebber onder Willem van Oranje, wiens wapen op de baton staat. Verder staat er onder meer een Nederlandse tekst op die duidelijk refereert aan het feit dat de eigenaar van de baton de prins diende. De baton moet persoonlijk door of uit naam van Willem van Oranje aan betreffende bevelhebber zijn gegeven en in die zin is deze van Willem van Oranje afkomstig. Mogelijk is de baton gebruikt door Willems broer, Lodewijk van Nassau, maar dat is nog niet met zekerheid te zeggen. Lodewijk was bij Mookerheide de opperbevelhebber. Hij kwam net als zijn broer Hendrik en een Duitse bevelhebber om het leven. Hun lichamen zijn zelfs nooit teruggevonden.

Hoe ben je de staf op het spoor gekomen? Wat was de aanleiding voor je onderzoek?

Ik kwam de baton op het spoor tijdens onderzoek voor onze tentoonstelling ‘Willem’ over Willem van Oranje die volgend jaar te zien zal zijn in het Nationaal Militair Museum in het kader van het feit dat het in 2018 precies 450 jaar geleden is dat de Nederlandse Opstand begon. Voor deze tentoonstelling willen we zoveel mogelijk van en uit de directe omgeving van Willem van Oranje laten zien, objecten dus zoals de baton. De baton uiteindelijk in Spanje traceren was niet zo gemakkelijk en heeft zo’n half jaar geduurd nadat ik diverse keren was doorgestuurd. Al met al ben ik er ruim een jaar mee bezig geweest.

Hoe reageerde het Vaticaan erop?

Dat is een apart verhaal. Toen ik de baton in Spanje had getraceerd werden wij plotseling benaderd door prins Jaime de Bourbon de Parme, de zoon van prinses Irene die ambassadeur is voor Nederland bij de Heilige Stoel in Rome. Jaime was getipt over het bestaan van de baton door iemand in het Spaanse archiefwezen en kwam toen op het idee om deze in Rome te presenteren aan de koning alvorens deze bij ons te zien zou zijn. We zijn vervolgens samen opgetrokken en hebben prettig en uitstekend samengewerkt. Begin dit jaar ben ik samen met Hedwig Saam, de directeur van het Nationaal Militair Museum, en de directeur van de Koninklijke Verzamelingen, Flip Maarschalkerweerd, met Jaime naar Madrid gegaan om daar een en ander te bespreken met de jezuïeten in aanwezigheid van de provinciaal-overste van deze orde. Daar was tevens een afvaardiging bij van de Nederlandse ambassade in Madrid. De jezuïeten waren heel welwillend en het Vaticaan later ook, waar Jaime goede contacten heeft. Maar de generaal-overste van de jezuïeten, het hoofd van de orde die de staf uiteindelijk heeft gepresenteerd, zit ook in Rome.

Heb je hem mogen vasthouden? Wat gaat er dan door je heen?

Ik kreeg inderdaad de gelegenheid en de kans om de baton vast te houden, en dat was gezien al het werk en de historie van de staf heel bijzonder. De Koning vond het zelfs heel speciaal, had ik het gevoel.

Wanneer komt de staf naar het NMM? Kun je nog meer vertellen over de tentoonstelling ‘Willem’?

De staf komt in april 2018 naar ons toe en zal van 27 april tot en met 28 oktober te zien zijn voor het publiek. De tentoonstelling ‘Willem’ gaat over het leven van Willem van Oranje en dan vooral diens jonge jaren, waarmee we het hele verhaal van en rondom Willem willen vertellen, waardoor veel meer veel duidelijker zal worden over onze geschiedenis. Het antwoord op veel vragen over de Opstand en de oorlog, alsmede het verdere verloop van onze geschiedenis, ligt ver voor 1568. De tentoonstelling zal verder nog talloze absolute topstukken bevatten, waaronder objecten die nog nooit in Nederland zijn geweest en/of voor het publiek te zien waren, inclusief nog meer stukken van of uit de directe omgeving van Willem van Oranje. De tentoonstelling is voor een breed publiek.

Boek: Willem van Oranje – Een biografisch portret