Het Westfries Museum in Hoorn is een bijzonder schilderij rijker. Vrijdag presenteert het museum de aanwinst. Het gaat voor zover bekend om het enige bekende schilderij uit de zeventiende eeuw waarop werkzaamheden aan een dijk staan afgebeeld.
Het schilderij is gemaakt door de Hoornse schilder Matthias Withoos in 1676. Hij verbeeldt gedetailleerd de herstelwerkzaamheden aan de Zuiderzeedijk bij het Westfriese Schardam. Het schilderij bevond zich 340 jaar lang in een privécollectie. Hoogleraar Waterstaatsgeschiedenis Petra van Dam noemt de ontdekking een geweldige aanwinst en
”een buitengewoon interessant schilderij, zowel voor de regionale als de nationale geschiedenis, in zijn eentje al een uitstekend uitgangspunt voor een fascinerende, multimediale tentoonstelling”
Het Westfries Museum is ook van plan om zo’n tentoonstelling samen te stellen. Dit in 2016, ter gelegenheid van de herdenking van de watersnoodramp van 1916. Vanaf zaterdag is het schilderij al vast in het Westfries Museum te bewonderen.
Achtergrond
Eigenlijk is het vreemd dat er niet meer schilderijen zijn waarop dijkwerkzaamheden staan afgebeeld. Schilders verbeeldden in de Gouden Eeuw namelijk vrijwel ieder onderwerp, van melkmeisje tot puttertje, en de strijd tegen het water was destijds even belangrijk was als vandaag de dag.
Nu is er dus toch zo’n schilderij opgedoken, van de hand van de Hoornse schilder Matthias Withoos (1627-1703). In 1675 kreeg hij de opdracht de herstelwerkzaamheden aan de Zuiderzeedijk bij het Westfriese Schardam voor het nageslacht vast te leggen. De opdrachtgever was Jacob van Foreest, die als ingeland en lid van de Gecommitteerde Raden van Westfriesland en het Noorderkwartier medeverantwoordelijk was voor het dijkherstel na de catastrofale Allerheiligenvloed van 1675.
Bijna 340 jaar lang was het schilderij in eigendom van de familie Van Foreest. Dankzij steun van het Hoogheemraadschap Holland Noorderkwartier, de Nederlandse Waterschapsbank, het Hendrik Muller Fonds, de Vrienden van het Westfries Museum en de Stichting Kerkmeijer de Regt heeft het Westfries het kunstwerk kunnen toevoegen aan de collectie.
Momentopname
In de nacht van 4 op 5 november 1675 werd Noord-Holland door een watersnood getroffen die zijn weerga niet kende. De Zuiderzeedijk bij Scharwoude brak over een lengte van 120 meter door. Het zoute water overspoelde een groot deel van Westfriesland en zorgde voor grote economische schade. Het regionale bestuur, de Gecommitteerde Raden van Westfriesland en het Noorderkwartier, gaven opdracht om de dijk zo snel mogelijk te herstellen. Daarvoor werd een dubbele palenrij in een boog voor het gat geplaatst en opgevuld met hooi, stro en wier. Het werk was nog niet af of op 4 december stak een nieuwe storm op, waardoor de dijk opnieuw doorbrak.
Om niets meer aan het toeval over te laten werd ditmaal een driedubbele palenrij geplaatst. Het schilderij van Matthias Withoos is een momentopname, waarin de kijker de drukke wereld rondom het repareren van de dijk ervaart. Rondom de doorbraak liggen schepen die materialen aanvoeren, met name heipalen en ‘specie’ (zand en klei), rijshout en zinkstukken. Er liggen ook diverse vaartuigen met zeer zware hei-installaties erop.
Deze waren door de provinciale staten gevorderd in onder meer Medemblik en Den Helder. Er zijn honderden arbeiders aan het werk om de materialen te vervoeren en de hei-installaties te bedienen. Bij de herstelwerkzaamheden kwamen drie arbeiders om het leven. Op het schilderij is goed te zien hoe sterk de stroming ter plekke was.
