Het bizarre experiment van Antoine Lavoisier (1794)

Op 8 mei 1794, ten tijde van de Franse Revolutie, vond een bizar onthoofdingsexperiment plaats. De chemicus en belastinginner Antoine Lavoisier (1743-1794) slaagde er volgens de overlevering in om 15 seconden na zijn onthoofding nog een knipoog aan de omstanders te geven. Wat hield dit experiment precies in? En is het mogelijk om meerdere seconden na een onthoofding nog te knipogen?

Volgens een artikel dat in 2015 in de NRC verscheen, is via experimenten met proefdieren door de Radboud Universiteit in Nijmegen aangetoond dat de hersenen nog minstens vijf seconden werken na een onthoofding en bij die diertjes de dood nóg later intreedt: na een minuut of zelfs enkele minuten (hoewel er dan geen bewustzijn meer is). De auteur concludeert dat de stelling dat er nog bewustzijn is na een onthoofding, waar is:

Voor de wetenschap is er nog nooit een mens onthoofd, maar we weten wel dat onthoofding niet tot een onmiddellijke (dus op het moment dat de bijl valt of het mes snijdt) dood leidt. Tussen de onthoofding en het verlies van bewustzijn zitten waarschijnlijk enkele seconden.

Enkele voorbeelden uit de geschiedenis tonen dit ook aan. Hoewel overdrijving niet uitgesloten kan worden bij de genoemde voorbeelden, contemporaine bronnen ontbreken nogal eens, zijn de verhalen interessant genoeg om te vermelden.

De knipoogjes van Lavoisier (1794)

Antoine Lavoisier was een Franse scheikundige, die bekend is geworden vanwege de ontdekking van het element zuurstof. Ook deed hij revolutionair scheikundig onderzoek dat veel betekend heeft voor de chemische nomenclatuur. Om deze reden wordt Lavoisier ook wel beschouwd als ‘vader van de moderne scheikunde’.

Ook de dood van Antoine Lavoisier baarde, postuum, de nodige ophef. Als belastinginner beschouwde men hem als vijand van de Franse Revolutie, waarna Lavoisier op 8 mei 1794 onder de guillotine belandde. Met een assistent zou hij hebben afgesproken dat hij na de onthoofding zou proberen zo vaak mogelijk te knipogen. Volgens de overlevering, of het waar is is onmogelijk te achterhalen, zou Lavoisier inderdaad 15-20 keer geknipoogd hebben in een tijd van ongeveer 15 seconden.

Charlotte Corday (1793)

Nauwelijks een jaar eerder, op 17 juli 1793, baarde de onthoofding van Charlotte Corday (1793) – de moordenares van de revolutionaire journalist Jean-Paul Marat (1743-1793) – enige opzien. Of het een broodjeaapverhaal is is moeilijk na te gaan, maar volgens sommige verhalen werd Charlottes hoofd na de executie opgepakt door de beul. Die gaf het afgehakte hoofd vervolgens een flinke klap op de wangen, waarvoor hij na de executie door de politie ingerekend werd. Na de klap zou het afgehakte hoofd bescheiden gebloosd hebben…

Het experiment van Antoine Wiertz (1848)

Beroemd is het experiment van de Belgische schilder Antoine Wiertz (1806-1865) uit 1848. Op 18 februari 1848 mocht hij met toestemming van de autoriteiten in Brussel aanwezig zijn bij de onthoofding van twee misdadigers, om een wetenschappelijk experiment uit te voeren. Wiertz had zich laten hypnotiseren door een – eveneens bij de terechtstelling aanwezige – hypnotiseur, zodat hij zou kunnen voelen en meebeleven wat de terdoodveroordeelden meemaakten als ze stierven.

De gehypnotiseerde Wiertz smeekte vlak voor de executie om hem uit de hypnose te halen, maar het was al te laat. Meteen nadat beide misdadigers waren gedood, vroeg de hypnotiseur Wiertz wat hij ervaren had tijdens en kort na de executie. Volgens Wiertz was de onthoofde man nog drie minuten bij bewustzijn en leed hij helse pijnen. Wiertz schreef kort hierop zijn emoties tijdens die paar minuten op. Kort samengevat:

De visions d’une tête coupée….? C’est le sublime de l’horrible (de blikken van een afgesneden hoofd? Het is sublieme horror)

Ook maakte hij een schilderij over deze ervaring. Volgens analisten en mensen die dit experiment onderzocht hebben, was dit experiment niet wetenschappelijk – een terechte opmerking -, maar zeer subjectief. Ook was Wiertz, zo blijkt uit meerdere van zijn schilderijen, kennelijk geobsedeerd met de dood en zegt het experiment meer over zijn eigen morbide fantasieën dan over de realiteit…

Nog meer gevallen…

En zijn er nog veel meer verhalen over vreemde bewegingen en het ‘doorleven’ van afgehakte hoofden. Zo zou het hoofd van de Franse misdadiger Henri Languille (?-1905) na zijn executie op 30 juni 1905 nog 5 à 6 seconden bewegende lippen en samentrekkende oogleden hebben vertoond.

Bewegende lippen na de executie werden ook gezien bij koningin Mary van Schotland (1542-1587); volgens de overlevering duurde dit minutenlang. En de Engelse koningin Anne Boleyn (ca.1504-1536), een van de vrouwen van de beruchte Engelse koning Hendrik VIII (1491-1547), zou na haar onthoofding nog een gebed gepreveld hebben…

Boek: Beulswerk. Geschiedenis van de doodstraf – Helmut Ortner

Bronnen ▼