Deze afbeelding komt uit een uitgave van de fabels van Aesopus die in 1485 in Antwerpen werd gedrukt door Gheraert Leeu. Het blad toont de inhoudsopgave van het vierde boek van de fabels. Op de houtsnede bovenaan de bladzijde zijn de vos en de raaf te zien uit de bekende fabel.
Gheraert Leeu begon zijn werkzame leven in Gouda; hij is een van de eerste Nederlandse drukkers die bij naam bekend zijn. In 1477 drukte hij zijn eerste boek: Epistelen ende evangelien voor den gheheele jare, een verzameling bijbelteksten die door het jaar heen gelezen konden worden. Het boek was kennelijk populair, want al na een paar maanden verscheen een tweede druk. Ook in 1477 drukte Leeu Die hystorie vanden grooten coninck Alexander. Bijzonder aan beide boeken is dat ze in het Nederlands zijn – het eerste in het Nederlands gedrukte boek, de Delftse bijbel, is maar een paar maanden ouder dan de Epistelen en evangelien, en de Alexander is zelfs het eerste gedrukte Nederlandse boek met een niet-religieuze inhoud.
Leeu was een van de eerste drukkers die hun boeken illustreerden met houtsneden. In 1480 verschenen bij hem twee geïllustreerde (Latijnse) boeken, waaronder de Dyalogus creaturarum, een verzameling dialogen tussen verschillende ‘schepselen’ – ook de zon en maan, stenen en rivieren doen mee – met een morele boodschap. De Nederlandse vertaling, Twispraec der creaturen, volgde een jaar later. Beide uitgaven hadden niet minder dan 121 houtsneden . In de Dyalogus staan al een aantal teksten die teruggaan op fabels van Aesopus.
Die fabels verschenen al heel vroeg in druk in de Nederlanden. Ergens tussen 1465 en 1480 drukte een onbekend gebleven Nederlandse drukker ze in het Latijn. In 1485 legde Leeu, die een jaar eerder naar Antwerpen was verhuisd, de eerste Nederlandse vertaling van ‘Esopus’ op de pers.
Het exemplaar in Museum Meermanno is een van de twee bekende exemplaren van deze uitgave; Het andere bevindt zich in de Universitäts- und Landesbibliothek Darmstadt. Alle houtsneden in ons exemplaar zijn (met de hand) ingekleurd. Opvallend is dat nogal wat van die illustraties zijn beschadigd en gerepareerd met strookjes papier, waarop de illustraties zijn aangevuld en weer mooi ingekleurd. Zo ook de afbeelding van de vos en de raaf; de onderste helft is aangevuld. Die beschadigingen kunnen iets te maken hebben met de groene pigmenten die zijn gebruikt voor veel grote vlakken: daar zat koper in, dat een afbraakreactie kan veroorzaken in het cellulose van het papier.
Op 18 juni verscheen een teksteditie van dit boek met een moderne Nederlandse vertaling: Het leven en de fabels van Esopus. De tekst werd uitgegeven, vertaald en becommentarieerd door Hans Rijns en Willem van Bentum en het boek werd uitgegeven door Uitgeverij Verloren te Hilversum.
~ Erik Geleijns – Museum Meermanno
Museum Meermanno in Den Haag zet op Historiek iedere maand een interessant boek uit de eigen collectie in de schijnwerpers. Er wordt wisselend aandacht besteed aan de historische en moderne (v.a. 1850) collectie van het museum. Een overzicht van al geplaatste boeken is altijd op deze pagina te vinden.
