De bronstijd is de historische periode die volgde op het neolithicum, ofwel de nieuwe steentijd. In deze periode, die grofweg liep van 3000 tot 800 voor Christus, verving het brons stukje bij beetje het vuursteen als belangrijkste materiaal om gereedschap, wapens en sieraden mee te maken. Na de bronstijd brak rond 800 voor Christus de ijzertijd aan. De bronstijd is ook de periode waarin het schrift zich in Egypte, Voor-Azië en Griekenland verder ontwikkelde.
De ontdekking van tinertsen in de Karpaten en het Ertsgebergte bracht de grootschalige productie van brons in Europa goed op gang. De bronstijd zorgde daarmee ook voor een verdere ontwikkeling van de handelsnetwerken.
De bronstijd vond niet overal op aarde op hetzelfde moment plaats. En ook niet elk gebied heeft überhaupt een bronstijd gehad. In Amerika heeft vermoedelijk bijvoorbeeld alleen Peru een bronstijd gekend. En in Afrika ten zuiden van de Sahara volgde de ijzertijd onmiddellijk op de steentijd.
Wie denkt dat brons eenvoudig bij een kampvuurtje gemaakt werd, heeft het mis. Voor het smelten van koper is namelijk een temperatuur van meer dan duizend graden nodig. Hiervoor was een houtskoolvuur nodig en had men hulpmiddelen als blaasbalgen of blaaspijpen nodig.
De bronstijd in de Lage Landen
In Nederland en België wordt de bronstijd onderverdeeld in drie periodes:
- Vroege bronstijd (2000 – 1800 v.Chr.)
- Midden bronstijd (1800 – 1100 v.Chr.)
- Late bronstijd (1100 – 800 v.Chr.)
In onze contreien was brons vrij schaars, vanwege het ontbreken van de grondstoffen koper- en tin-erts. Brons moest hier daarom geïmporteerd worden. Mogelijk werden barnsteen en zout hierbij als ruilmiddel gebruikt. Aan de kust bij Voorhouten vonden archeologen ooit een depot met maar liefst achttien bronzen bijlen uit Engeland. Deze ontdekking vormt een aanwijzing voor een zeetransport. Een van de oudste bronsdepots is in 1844 bij Wageningen gevonden. Deze vondst was bijzonder omdat er niet alleen bronzen objecten (dolken, bronsdraad en schroot) werden gevonden, maar ook een stenen bijl.
Zeker in de vroege bronstijd gebruikte men stenen en bronzen objecten nog veelvuldig door elkaar. Stenen hamerbijlen bleven zelfs tot de ijzertijd in gebruik.
Zwaarden
In Europa ontstonden in de bronstijd de eerste zwaarden. Deze werden ook steeds vaker versierd. Bijzonder is bijvoorbeeld het zogenaamde ‘zwaard van Jutphaas’, dat in 1947 bij Nieuwegein (Utrecht) in een oude rivierarm van de Rijn is gevonden. Dit 42 centimeter lange zwaard lijkt enigszins op een dolk. Vermoedelijk gaat het om een ceremonieel voorwerp. Een handvat ontbreekt, dus het was eigenlijk niet echt te gebruiken als strijdwapen.
Het zwaard van Jutphaas maakt, net als het beroemde Zwaard van Ommerschans, onderdeel uit van een kleine groep van zes ‘reuzenzwaarden’ uit de bronstijd. Deze hadden waarschijnlijk een belangrijke ceremoniële functie en dienden mogelijk zelfs als religieus voorwerp. Alle zes de zwaarden eindigden ongebruikt als offer in rivieren, venen en moerassen, waar volgens de gebuikers mogelijk contact met goden en voorouders kon worden gelegd. Omdat de zwaarden heel veel op elkaar lijken, gaat men ervan uit dat ze door dezelfde vakman gegoten moeten zijn. Archeologen vermoeden dat het om een bronsgieter uit Noord-Frankrijk gaat.
Sieraden
Er verschenen in dit tijdvak echter niet alleen bronzen wapens. Er werden ook kostbare sieraden van brons gemaakt. Enkele jaren geleden werden in Noord-Holland bijvoorbeeld nog vijftien bronzen sieraden van ongeveer 2800 jaar oud gevonden. Archeologen spraken zelfs van ‘Blingbling uit de Bronstijd’. Het ging onder meer om mantelspelden, armbanden en ringen.
Zie ook: Archeologische perioden | Historische tijdvakken
…en lees: Crisis in de Bronstijd
Bronnen â–¼
-Onder onze voeten – De archeologie van Nederland (E. van Ginkel & L. Verhart)
-Midden-bronstijdsamenlevingen in het zuiden van de Lage Landen (2013)
