Castel del Monte – Een raadselachtig kasteel in Italië

In de zuidelijke regio Apulië (Puglia) in Italië bevindt zich op een rotspunt het Castel del Monte. Dit middeleeuwse kasteel staat bekend om zijn unieke achthoekige vorm met een grote symbolische betekenis. Onder historici is de oorspronkelijke functie van het bouwwerk een populair onderwerp van discussie.

Castel del Monte is gebouwd in opdracht van Frederik II van Hohenstaufen (1194-1250), keizer van het Heilige Roomse Rijk. Het exacte bouwjaar van het kasteel is niet met zekerheid vast te stellen. Historici twijfelen of het bouwwerk in 1240 al zo goed als klaar was of dat toen net gestart werd met de bouw. Wel staat vast dat Frederik II in het genoemde jaar informeerde over de constructie. In een brief aan zijn officier in Capitanata, het enige document over het kasteel uit dat jaar, geeft de koning opdracht voor de aanschaf van kalk, stenen en ander bouwmateriaal.

Del monte betekent ‘van de berg’. Het kasteel bevindt zich daadwerkelijk op een rotsachtige heuvel van 540 meter hoog. Het ligt vlakbij de verbindingsweg tussen Andria en Garagnone, destijds belangrijke nederzettingen.

Geschiedenis

Het kasteel heeft in de loop der jaren verschillende eigenaren en functies gehad. Tijdens de regeerperiode van Frederik II kwamen veel geleerden uit het Middellandse Zeegebied hier op bezoek. Oosterse en westerse culturen kwamen samen en dat is terug te zien in de architectuur. Later werd Castel del Monte gebruikt als gevangenis, woonverblijf en schuilplaats voor adellijke families die wilden ontkomen aan de pest. In de zeventiende eeuw werd het kasteel leeggeroofd en tot de achttiende eeuw bleef het onbewoond. Daarna diende het bouwwerk weer lange tijd als schuilplek. In 1876 werd Castel del Monte door de Italiaanse staat aangekocht. In 1928 werd een begin gemaakt met een groot renovatieproject dat in totaal ongeveer zestig jaar zou duren.

Erfgoedlijst en munt

In de twintigste eeuw kreeg Castel del Monte bekendheid door twee belangrijke gebeurtenissen. Allereerst werd het bouwwerk in 1966 toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van Unesco. Over de plaatsing op de lijst schrijft de organisatie:

“Door zijn formele perfectie en harmonieuze vermenging van culturele elementen uit Noord-Europa, de islamitische wereld en de klassieke oudheid, is Castel del Monte een uniek meesterwerk van middeleeuwse militaire architectuur dat de humanistische ideeën van zijn stichter, Frederik II van Hohenstaufen, weerspiegelt.”

Ook staat Castel del Monte als enige van alle kastelen in het land op de Italiaanse eurocent.

De ‘kroon’ op de heuvel

In het ontwerp van het kasteel staat de achthoek centraal. Castel del Monte heeft acht hoeken met op elke hoek een achthoekige toren en ook de binnenplaats heeft deze vorm. Verder zijn er twee verdiepingen aangelegd met elk acht kamers. De achthoek heeft vermoedelijk een symbolische betekenis. In het boek Keizer Frederik II: een moderne wetenschapper uit de middeleeuwen 1194-1250 van Ben J.P. Crul lezen we daarover:

“De achthoek stond symbool voor de sacrale betekenis van het keizerschap. Niet voor niets droeg Karel de Grote, de eerste keizer van het Heilige Roomse Rijk, een achthoekige kroon.”

De vorm van het kasteel herinnert volgende deze auteur verder aan Byzantijnse heiligdommen zoals de Aya Sofia in Istanboel en de San Vitale in Ravenna, maar ook bijvoorbeeld aan de Dom in Aken of de Nicolaaskapel in Nijmegen.

Stijlelementen

Het witte kalkstenen gebouw is in gotische stijl gebouwd met elementen uit de klassieke oudheid. Hiervan zijn de Romaanse leeuwen naast de toegangspoort en de spitsbogen in de muur aan de binnenkant voorbeelden. Ooit waren er veel decoratieve islamitische mozaïeken, deze zijn in de loop der tijd echter geroofd.

Verder komen verschillende elementen uit de Arabische cultuur terug, zoals de reservoirs in vijf van de acht torens. Deze waterbakken vingen regenwater op voor gebruik als drink- of waswater. Ook zijn er kamers met toilet en bad; dit was uitzonderlijk voor die tijd. De aandacht voor het verzorgen van het lichaam nam Frederik II waarschijnlijk over van de islamitische wereld.

Raadsel

Onder historici wordt veel gediscussieerd over het bijzondere kasteel. De vraag die iedereen bezighoudt: wat was de functie van Castel del Monte? Betrof het een jachtslot, lustoord, luxe badhuis of had het meer een verdedigingsfunctie? Voor al deze opties zijn bewijzen te vinden, maar telkens ontbreken ook kenmerkende onderdelen waardoor een sluitend antwoord moeilijk te geven is. Geschiedkundigen zijn het in ieder geval wel met elkaar eens dat dit kasteel de grootsheid, brede kennis en culturele visie laat zien van zijn stichter.

Bronnen ▼