Heilige oorlog in Mexico

“Onafgebroken had hij hem achtervolgd. Dat er nog een priester rondliep, beschouwde hij als een steen des aanstoots. Vijf jaar te voren immers, was het nieuwe leven ingevoerd dat een einde had gemaakt aan eeuwen van duisternis en achterlijkheid. Hemel en hel bestonden niet. De enige werkelijkheid was hier, en daarna kwam de leegte. De mensen waren geëvolueerd uit de dieren, zonder doel. De oude illusies verdienden vernietiging. Priesters bedrogen je…”

Uit deze woorden blijkt de vastberadenheid van een Mexicaanse luitenant die joeg op de laatste katholieke priester uit Mexico. Nadat hij de priester gevangen had genomen, beet hij hem toe: “Jij wordt een martelaar.” Een dag later stond de priester, de laatste priester uit zijn regio, voor het vuurpeloton. Vlak voordat de kogel hem velde riep hij “Leve Christus!”.

Deze passage, afkomstig uit een roman van de Britse katholieke schrijver Graham Greene, plaatst ons midden in de Cristero-oorlog die tussen 1926 en 1929 in Mexico woedde. In zijn boek Heilige oorlog beschrijft hispanoloog, historicus en vertaler Robert Lemm deze oorlog en het voortleven daarvan in literatuur, film en geschiedschrijving.

Strijden voor Christus

De Cristero-oorlog was een Mexicaanse burgeroorlog van nationale omvang, die zich afspeelde in de nasleep van de Mexicaanse revolutie. Deze revolutie, met als doel een liberale democratie in Mexico te vestigen, kreeg rond 1917 een antiklerikale inslag.

In de grondwet van 1917 namen de liberalen stelling tegen de Rooms-Katholieke Kerk. De kerk mocht voortaan geen goederen meer bezitten en de regering trok het recht tot benoeming van bisschoppen naar zich toe. Veel bisschoppen gingen in ballingschap naar de Verenigde Staten en protesteerden tegen de antikatholieke maatregelen. Aanhangers van de grondwet, zo beschrijft Lemm, maakten kazernes van kerkgebouwen, sloegen katholieke beelden kapot en verboden aan buitenlandse priesters om de resterende gebedshuizen te betreden. Het Vaticaan werd verboden zich met Mexico te bemoeien.

De liberale overheid kreeg hoe langer hoe meer greep op de godsdienst. Om het volk tevreden te houden stichtte de regering een eigen nationale kerk, die inhoudelijk overigens niet afweek van de Rooms-Katholieke Kerk. Paus Pius XI reageerde in 1925 op de ontwikkelingen door het instellen van een feestdag voor de hele Rooms-Katholieke Kerk, de feestdag van Christus Koning. In Mexico leidden de antikatholieke acties van de liberalen tot voortdurende botsingen. De kerk werd hoe langer hoe meer het brandpunt van protesten tegen het regeringsbeleid. Dit protest kwam in augustus 1926 tot een uitbarsting. In het zuidwesten braken spontane opstanden uit die zich uitbreidden tot nationaal verzet tegen de antikatholieke regering. In de jaren daarna groeide de rebellenbeweging uit tot een heuse strijdmacht die op haar hoogtepunt tussen de 25.000 en 50.000 man telde en werd aangevuurd door de priesters. De regeringstroepen noemden hen geringschattend cristeros, afgeleid van hun strijdkreet

“¡Viva Cristo Rey!” (Leve Christus Koning)

De term werd een geuzennaam voor de opstandelingen.

Vrijmetselaars, het Vaticaan en de Verenigde Staten

In zijn boek besteedt Lemm bijzondere aandacht aan internationale actoren die invloed uitoefenden op het conflict. Het Vaticaan was niet gelukkig met het gebruik van geweld. In de periode voor de burgeroorlog had de paus meerdere malen geprobeerd om tot geweldloze oplossingen te komen, maar zonder resultaat. Vanaf de eerste opstanden in 1926 zocht de paus via diplomatieke kanalen naar een vredesverdrag tussen de Mexicaanse staat en de katholieken. In 1929 resulteerde dit in een akkoord. Het Vaticaan eiste daarop dat de katholieke opstandelingen die gesteund werden door hun bisschoppen en priesters de wapens neerlegden. Dit akkoord werd later weer verbroken door een tweede golf van opstanden die aanhielden tot 1938. Deze tweede Cristero-oorlog was echter kleinschaliger en werd niet gesteund door de kerk.

In het hoofdstuk ‘diepere oorzaken’ gaat Lemm een stap verder en concludeert hij dat de vrijmetselaars, gesteund door de Verenigde Staten, verantwoordelijk waren voor de antikatholieke houding van de Mexicaanse regering. Hij stelt dat de invloed van de vrijmetselarij op de geschiedenis van de afgelopen drie eeuwen onmiskenbaar is, zichtbaar in de verlichting en het liberalisme. Lemm voert in zijn boek echter nauwelijks concrete argumenten en aanwijzingen aan waarmee deze relatie aannemelijk wordt gemaakt in de periode van de Cristero-oorlog.

Evaluatie

Met Heilige oorlog maakt Robert Lemm een boeiende episode uit de wereldgeschiedenis voor Nederlandstalige lezers toegankelijk. Zijn boek biedt geen eigen onderzoek, maar is vooral gebaseerd op bestaande romans, artikelen en boeken over de Cristero-oorlog. Onder deze schrijvers neemt de Franse historicus Jean Meyer een belangrijke plaats in. Zijn driedelige geschiedenis van de oorlog wordt vele malen uitgebreid geciteerd. De opzet van het boek is vrij rommelig. Onderwerpen die inhoudelijk bij elkaar horen staan verspreid door het boek. In de tekst zijn veel overbodige voorverwijzingen opgenomen die de lijn van het boek doorbreken. Daardoor komt het verhaal van de Cristero-oorlog niet goed uit de verf.

Lemm biedt de lezer nauwelijks een blik op vergelijkbare geschiedenissen. De gebeurtenissen in Mexico vertonen opmerkelijke overeenkomsten met de Duitse Kulturkampf in de jaren na 1870 en de christenvervolging in de communistische Sovjet-Unie in de jaren 1920 en 1930. Naar deze vergelijkbare botsingen tussen secularisme en religie is recent veel academisch onderzoek gedaan; dit blijft in Heilige oorlog echter volledig buiten beeld. Lemm verwijst enkel kort naar de burgeroorlog in Spanje. Kortom, Heilige oorlog biedt een boeiend perspectief op een vrij onbekende geschiedenis, maar er is voldoende ruimte voor voortgaand onderzoek.

~ Koos-jan de Jager

Boek: Heilige Oorlog – De hartverscheurende strijd van de Mexicaanse Christeros

Bekijk dit boek bij: