Ruim tien jaar geleden bezocht ik Byblos voor de eerste keer. We hadden die ochtend een auto weten te huren en reden nu noordwaarts. We hadden een wat melige bui en ik grapte dat ik vooral heel benieuwd was waarom een “Tempel met obelisken” zo heette. Een reisgenote echode terug “…of welke vorm een L-vormige tempel heeft.” Het is misschien niet het hoogtepunt van humor maar de herinnering is me bijgebleven.
De L-vormige tempel, tegenover de tempel van de Dame van Byblos gelegen aan het heilige meer, had helemaal geen L-vorm. Het was een gebouwtje met drie cultusplekken op een soort pleintje, met achteraan nog en vierde cultusplek, (een cella, in jargon.) Er was ook een langgerekt voorhofje. Dat was dat.
Het geheel dateert uit de eerste helft van het derde millennium v.Chr., dus zeg maar de tijd van de Sumerische stadstaten en de piramidenbouwers. Vooruit, we doen er een laat hunebed bij. Later werd er een klein gebouwtje aan toegevoegd, waar smeden metaal bewerkten. Dat gaf het vierkante complex de vorm die de Franse opgravers ertoe bracht het aan te duiden als de Temple en L.
Op een bepaald moment in het derde millennium is de tempel verwoest en herbouwd. (Er bestaan jongere dateringen; die zijn onjuist.) Dat werd de Obeliskentempel, die zo heet omdat er rechtopstaande stenen in zijn gevonden. De opgravers hebben die jongere bouwfase verwijderd en even verderop herbouwd, zodat zij eronder konden kijken naar de L-vormige tempel, terwijl wij toch konden zien hoe die Obeliskentempel eruit zag.
De bedoelde obelisken lijken inderdaad wat op de Egyptische monumenten. De oudere lijken dan weer wat meer op wat wij menhirs zouden noemen. Daarvan zijn er ook twee gevonden in de L-vormige tempel, dus het gebruik stenen op te richten is van de ene naar de andere bouwfase voortgezet.
Welke godheid er is vereerd, we weten het niet. Wél is het aannemelijk dat het een mannelijke god was, want de meeste Levantijnse steden vereerden een oppergodin met een mannelijke tegenhanger. Misschien een zeer, zeer vroege vorm van Adonis. Maar dit is dus gratuit gespeculeer. Dat de opgravers vier cellae identificeerden, is voldoende argument om ook te denken aan vier godheden. In elk geval mogen we niet al te stellig zijn. Enfin. Bekijk het filmpje maar.
