Met de dood van graaf Godard van Aldenburg Bentinck in 1940 kwam het eind in zicht van een eeuwenlange bewoning van het schilderachtige Kasteel Amerongen. Promovendus (en Ameronger) Leo van Putten dook in het leven van de ‘laatste heer van Amerongen’ en schetst een beeld van een conservatieve twijfelaar, spanningen door het verlenen van onderdak aan de Duitse keizer na de Eerste Wereldoorlog, een kil huwelijk en een familie die ruziet over de erfenis.
De laatste jaren van de graaf vallen volgens Van Putten samen met de periode die te omschrijven is als de zwanenzang van de adel in Europa. Startsein voor die periode is de nieuwe Nederlandse grondwet die in 1848 korte metten maakt met de wettelijke voorrangspositie van de adel. ‘Het zou nog lang duren voordat ‘1848’ zich vertaalde naar een nieuwe bestuurscultuur maar Nederland groeide uit tot een parlementaire democratie, de staatsrechtelijke positie van de adel verviel.’
Het einde van de adel
De invloed van de adel in de politiek en maatschappij blijft nog tot in de twintigste eeuw merkbaar. ‘Maar het einde is ingeluid’, zegt van Putten. ‘In de twintigste eeuw verdwijnen de adellijke huizen in rap tempo. De graaf die als negentienjarige met veel bombarie en onder begeleiding van een erewacht naar Amerongen komt, ziet het kasteelheerschap in zijn eigen leven alweer aan de familie ontglippen.’ De graaf, uit een internationaal hooggeplaatste adellijke familie, houdt relatief lang stand. ‘Er zijn huizen die al eerder opdroogden’, zegt Van Putten. ‘Maar hij kan niet voorkomen dat het huis na zijn dood uit handen van de familie valt.’
Geruzie over geld
Dat komt onder andere door geruzie over geld. ‘Het lukt Godard, noch zijn kinderen, de financiën van het huis toekomstbestendig te maken.’ Begin twintigste eeuw stapelen de financiële problemen zich snel op. ‘Het personeel wordt duurder en belastingen gaan omhoog. Hij neemt dan samen met zijn oudste zoon (die als diplomaat in Constantinopel zit) een accountantsbureau in de arm voor advies. Die komen met voorstellen, maar daar vinden ze maar geen overeenstemming in. Bij zijn overlijden is er vervolgens niks geregeld.’
Harde confrontaties
Spanningen over afkomst, loyaliteit en uiteindelijk de verdeling van de – nog altijd – onverdeelde nalatenschap van Godard leiden na de dood van de graaf en na de Tweede Wereldoorlog tot harde confrontaties binnen de familie. ‘De familieleden worden het maar niet eens over de erfenis en lijken geen interesse meer te hebben in het behoud van het kasteel als dynastieke woning.’
Familie onder hoogspanning
Enkele maanden na Godards dood breekt de Tweede Wereldoorlog uit. ‘In de van oudsher internationaal georiënteerde familie verschillen de meningen over loyaliteit in de oorlog. In de Eerste Wereldoorlog vocht een zoon bijvoorbeeld voor de Duitse marine en deze schuift in de jaren dertig op in rechts-radicale richting. Als reserveofficier wordt hij door de nazi’s opgeroepen. Andere familieleden gaan bij het verzet of namen een neutrale houding aan.’
De internationale status van de familie leidde ook al eerder, tijdens de Eerste Wereldoorlog, tot spanningen. Kasteel Amerongen bood na de oorlog tijdelijk onderdak aan de Duitse Keizer Wilhelm II. ‘Wat voor verontwaardiging bij de Engelse kant van de familie zorgde.’
Conservatieve twijfelaar
De graaf lijkt de schijn en de tijd tegen te hebben, maar was zelf ook een ‘conservatieve twijfelaar’, volgens Van Putten. ‘Iemand die bijvoorbeeld maar niet kan kiezen welke nationaliteit hij zelf wil aanhouden. Hij twijfelt eindeloos: ben ik een Duitser? Ben ik een Engelsman? Ben ik een Nederlander? Het lukt het hem niet een positie in de Nederlandse politiek te bemachtigen. In 1883 werd de graaf gevraagd zich verkiesbaar te stellen voor de Provinciale Staten. ‘Dagbladen publiceren stukken over zijn nationaliteit, ‘hij is geen echte Nederlander’. Waarop hij zich meteen weer terugtrekt uit die verkiezingen. Pas in 1915, als hij achtenvijftig is, hakt hij een knoop door en kiest voor de Nederlandse nationaliteit. Het is opvallend dat iemand die onderdeel is van internationaal zeer hoog geplaatste adel zichzelf op deze manier zo buitenspel zet.’
Eenzaam huwelijk
Kasteel in verval: veredeld kraakpand
De financiële voordelen van het huwelijk blijken uiteindelijk niet genoeg om het kasteel in de familie te houden. ‘Wat in de beginjaren van de jonge graaf nog overweldigende pracht en praal was, eindigt als een kasteel in verval. Na zijn dood, verdeelt de familie het huis in appartementen. Het leek eerder op een veredeld krakerspand dan op een goed geoutilleerd ‘Huis’. Uiteindelijk wisten Godards kleinkinderen wel overeenstemming te bereiken en kwam het Huis in de verkoop.’ Inmiddels is het kasteel openbaar als museum.
