De rol van rivieren in de menselijke geschiedenis kan nauwelijks worden overschat. En een van de meest historische rivieren van onze planeet is zonder twijfel de Nijl. De Noorse historicus en geograaf Terje Tvedt schreef de biografie van deze ooit mysterieuze en nog steeds boeiende waterloop, die al vijfduizend jaar menselijke geschiedenis dagelijks beïnvloedt.
Hoe schrijf je het verhaal van een rivier? Er zijn zoveel aspecten, historische, hydrologische, politieke. Tvedt begint zijn boek bij het einde van de Nijl bij Alexandrië en de Nijldelta en werkt zich langzaam stroomopwaarts richting de bronnen van de rivier. Dat is een lange route want de Nijl is meer dan 6800 kilometer lang en daarmee de op een na langste rivier ter wereld. Overigens is het geen grote rivier qua hoeveelheid water. Ze is met 84 miljard kubieke meter zelfs klein te noemen vergeleken met de Jangtsekiang, de Congo of de Amazone, die ruim honderd keer zo waterrijk is en de langste rivier ter wereld.
Verzoening
Onderweg naar de bronnen vertelt Tvedt over de rol die het water speelde in menselijke geschiedenis van de verder vrij droge streken waardoor de Nijl stroomt. En hoe de mens de rivier om- of vervormde met dammen en kanalen. Een bron van leven in de woestijn, is het onvermijdelijk dat de Nijl ook een grote rol is gaan spelen in meerdere religies. Te beginnen met die van de farao’s en de klassieke oudheid. Het christendom schoot vroeg wortel in Egypte en was dominant tot de komst van de Arabieren en hun profeet. Iedere veroveraar en verkoper van religies en hiernamaalsen moest tot een vorm van verzoening komen met de rivier en de spirituele rol die zij speelde voor de lokale bevolking.
“Een Arabische dichter heeft de ontmoeting tussen de twee Nijlen [de Blauwe en de Witte] ooit ‘de langste kus uit de geschiedenis’ genoemd.”
Met name de Egyptische Nijl heeft in zijn tijd veroveraars zien komen en gaan. In de oudheid behoorde de regio tot het Mediterrane cultuurgebied van Grieken en Romeinen om later Arabisch-islamitisch gecentreerd te raken. Aan die laatste geïsoleerde situatie maakte Napoleon Bonaparte een einde met zijn Egypte-expeditie. Vanaf dat moment verkeerde de rivier weer volop in de belangstelling van Europese wetenschappers, ontdekkingsreizigers, vroege toeristen en andere romantici. Het waren uiteindelijk de Britten die aan de oude rivierorde een einde maakten en met moderne irrigatie het potentieel van de rivier beter gingen benutten, vooral ten behoeve van de katoenteelt.
“Elk verhaal over de geschiedenis van een rivier moet draaien om de poging van de mensen om hem te beheersen, om hem naar zijn wil te buigen.”
Nijllanden
Terwijl Tvedt stroomopwaarts reist vertelt hij de geschiedenis van de Nijllanden tot aan onze eigen tijd. Daarbij grijpt hij ook terug naar zijn eigen reizen door het gebied. Naast hardcore geschiedschrijving heeft Tvedt ook aandacht voor boeiende uitstapjes naar kleine historische gebeurtenissen, zoals het bizarre verhaal van de Noorse ultra-langeafstandsloper Mensen Ernst, die in 1843 op instigatie van de excentrieke Duitse vorst Hermann von Pückler-Muskau langs de Nijl de binnenlanden van Afrika in rende om daar aan zijn einde te komen. De rijke Nederlandse avonturierster Alexandrine Tinne komt ook voorbij. En wie wist dat Osama bin Laden een tijdje herenboer is geweest aan de oevers van de Nijl in Noord-Soedan?
Het is verfrissend dat een boek als dit voor deze keer eens niet is geschreven door een bekende Britse historicus, maar door een Noorse professor. Daardoor is er ook aandacht voor de rol van mensen en bronnen die buiten het gezichtsveld van de gemiddelde Bekende Britse Historicus vallen.
Kaartjes
Terje Tvedt is professor geografie aan de Universiteit van Bergen en voormalig professor Global History aan de Universiteit van Oslo. Hij schreef meerdere boeken over de Nijl en geldt internationaal als een autoriteit op dit onderwerp. De Nijl is verschenen bij Uitgeverij Wereldbibliotheek en telt 541 pagina’s.
Boek: De Nijl – Biografie van een rivier
Bekijk dit boek bij:
