De ‘Sjoa’ onder keizer Hirohito

Bij de term Sjoa is de eerste associatie die veel mensen maken de volkerenmoord op de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook in Japan doet dit begrip de ronde, maar daar betekent de term vrede en harmonie en slaat het op de regeerperiode van Hirohito. Historicus Jeannick Vangansbeke schreef een beknopte biografie over deze Japanse keizer.

Hirohito was van 1926 tot 1989 als 124e keizer van Japan aan de macht, nadat hij in 1921 regent was geworden. Zijn regeerperiode kenmerkte zich door allerlei conflicten en oorlogen, maar wordt ondanks alle geweld aangeduid als ‘showa’, wat in het Japans vrede of harmonie betekent. Dat mag opmerkelijk genoemd worden, zo constateert Vangansbeke in zijn boek, want Japan was in de twintigste eeuw veel in oorlog, zoals met China, Nederland en de Verenigde Staten, om maar enkele landen te noemen.

Echter, na de Tweede Wereldoorlog – tot 1952 bleef het land onder controle staan van de VS – ontpopte Japan zich tot een van de meest pacifistische landen ter wereld. Japan trok daarbij het dekolonisatieproces in Azië vlot en ontwikkelde zich met name in de jaren 1960 tot een economische grootmacht, met groeicijfers van 10 procent per jaar of hoger.

Kerstdagen in Hongkong

In het boek komt de regeerperiode van Hirohito in zijn totaliteit aan bod. Vangansbeke gaat in op de liberale koers die Hirohito in de jaren 1920 voer, het militaire verzet tegen deze koers in de jaren 1930 en – natuurlijk – Japans betrokkenheid bij de Tweede Wereldoorlog en daarna de kolonisatie. Over de Japanse aanval op Pearl Harbour op 7 december 1941 schrijft Vangansbeke:

“De aanval op Pearl Harbour op 7 december 1941 was vergelijkbaar met de Duitse aanval op België in augustus 1914 en op België en Nederland in mei 1940. Tegelijk gaf het Duitsland hoop om alsnog Japan te betrekken bij zijn oorlog met de Sovjet-Unie. Daarom verklaarde Hitler de oorlog aan de VS op 11 december. Al drie dagen voordien had de Nederlandse regering de oorlog verklaard aan Japan. Op 9 december had China de oorlog verklaard aan Japan, daarmee de feitelijk al vier jaar durende oorlog officialiserend.” (61)

Pearl Harbour leidde in de Verenigde Staten tot grote paniek en een uitbarsting van anti-Japanse sentimenten. Zo ging de Japanse afdeling van de Museum of Fine Art in Boston dicht en werden in Amerika woonachtige en zelfs in Amerika geboren Japanners opgesloten in concentratiekampen. In de oorlog waaraan Japan nu meedeed, boekte het land snel successen. Zo viel reeds tijdens de Kerstdagen van 1941 Hongkong in Japanse handen, gevolgd door in het voorjaar van 1942 Singapore, Nederlands-Indië en de Filipijnen.

Joseph Luns

Hirohito, de efficiënte buiging van de edelman

Vangansbeke stelt in de conclusie dat Hirohito – die het gelukkigst was als hij bezig was met zijn hobby’s: vlinders en zeespinnen verzamelen – de belangen van Japan meer dan veilig stelde. Gezien het tornado-achtige krachtenveld van oorlogen en internationale conflicten waarin hij regeerde, was dat een grote prestatie. Maar de regeerstijl van Hirohito had ook schaduwzijden, zo vervolgt de auteur:

“Toch had Lambertus van Poelgeest gelijk toen de eerste stelling van zijn doctoraat luidde: ‘Zoals een beroep op bevel van hogerhand een verdachte van oorlogsmisdaden niet disculpeert, zo is de verwijzing naar de positie van keizer Hirohito als constitutioneel monarch niet onvoldoende om zijn handelen én nalaten boven elke historische twijfel te verheffen’. Toen Joseph Luns als eerste Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken [in maart 1962] de keizer bezocht, informeerde die naar de gezondheid van Wilhelmina die hij in 1921 had bezocht. De pijnlijke vragen over de aanvoer van Nederlandse militairen naar Guinea via Tokio waren voor minister Kosaka.” (130,131)