De eerste Nederlanders in Nepal

Nepal

Nepal is om twee redenen een heel bijzonder land. Het telt acht van de veertien hoogste bergen van de wereld binnen of op haar grenzen.¹ Door de botsing, de vakterm is collisie, ongeveer vijftig miljoen jaar geleden van de Indiase en Euraziatische continentale platen ontstond op de grens van Pakistan, India, Nepal en Tibet de Himalaya, het hoogste bergmassief ter wereld. De tweede reden is dat de cultuur en de bevolking van Nepal zich kenmerkt door een boeiende samensmelting van hindoeïsme en boeddhisme. De eerste bewoners in de Kathmandu vallei, het centrale deel van Nepal, waren zeer waarschijnlijk Mongolen uit Tibet. Zij namen het boeddhisme mee. Later kwamen inwoners uit India, op de vlucht voor moslims, naar Nepal en brachten het hindoeïsme.²

Tachtig jaar later, in 1846 trok na een staatsgreep de Rana dynastie de feitelijke macht naar zich toe. De koning, behorende tot Shah dynastie, alsook zijn mannelijke nakomelingen, bleven dienen als ceremoniële staatshoofden. Men geloofde immers dat zij incarnaties waren van de hindoegodheid Vishnu, de instandhouder van het universum.

Nepal afgesloten

Naar schatting bezoeken ruim 6000 Nederlanders jaarlijks het intrigerende Nepal⁴, maar dat was niet altijd mogelijk. In 1816 werd na een oorlog tussen Nepal en de Britse East India Company, Nepal als onafhankelijk koninkrijk erkend en tegelijk voor buitenlanders afgesloten. Alleen Indiase pelgrims werden toegelaten om heiligdommen te bezoeken. De in- en uitgaande aantallen werden uiterst streng en nauwkeurig gecontroleerd.⁵

In de hoofdstad Kathmandu waren slechts twee ambassades, één van de Britten en één van de Chinezen. Als de ambassadeurs het terrein van hun legatie wilden verlaten, moesten zij dat vooraf melden aan de autoriteiten. De diplomaten werden dan begeleid door een Nepalese lijfwacht te paard.⁶ Mensen die Nepal wilden bezoeken, dienden vooraf toestemming te vragen aan de Brits-Indische én de Nepalese regering. In de praktijk werd die echter nauwelijks gegeven.

De Engelsman Perceval Landon publiceerde in 1928 een tweedelig standaard werk over Nepal.⁷ Het tweede deel bevat een lijst van Europeanen die in de periode tussen 1881 en 1923 Nepal bezochten.⁸ In sommige jaren ging het om hooguit twee of drie personen, andere jaren soms om meer dan tien tot twintig. Het waren vrijwel allemaal Britse en Brits-Indische regerings- of legervertegenwoordigers, (tand)artsen of ingenieurs voor de inspectie van gebouwen. Landon’s lijst vermeldt geen Nederlanders.

Pas in 1950 ging het land open voor buitenlanders. Dit maakte het onder meer voor de Zwitsers en de Britten mogelijk pogingen te ondernemen om de Mount Everest tot op de top te beklimmen, wat uiteindelijk in 1953 Edmund Hillary en Tenzing Norgay voor het eerst lukte.

Welke Nederlanders bezochten Nepal voor en tijdens dat bijna totale isolement?

Samuel van de Putte

Algemeen wordt aangenomen dat Samuel van de Putte uit Vlissingen (1690-1745) de allereerste Nederlander was die Nepal in 1726, dus nog voordat Nepal een eenheidsstaat werd, bezocht.⁹ Van de Putte was de zoon van Carel van de Putte, een viceadmiraal van de Admiraliteit van Zeeland. Hij studeerde rechten in Leiden en werd daarna in 1715 wethouder (schepen) van Vlissingen. In 1718 reisde hij naar Italië waar hij drie jaar verbleef om te studeren. Na een kort verblijf in 1721 in Vlissingen vertrok hij richting Azië. Hij reisde vervolgens veertien jaar (!) aaneengesloten door India, Sri Lanka, Nepal, Sikkim, Tibet en China. In 1726 trok Van der Putte door het Indiase Mogolrijk. Daarna besloot hij naar Tibet te reizen via Nepal.

Frank Lequin en Albert Meijer publiceerden in 1989 integraal alles wat uit nalatenschap van de Putte bewaard is gebleven.¹² Het is ontzettend teleurstellend dat er zo weinig bekend is over zijn onvoorstelbaar lange en ongetwijfeld enerverende ontdekkingsreis.

Johan van Manen

De eerste Nederlander in Nepal na de afsluiting in 1816 was Mari Albert Johan van Manen, geboren in Nijmegen in 1877. Deze Nederlands oriëntalist en lid van de Theosofische beweging was feitelijk de eerste Nederlandse tibetoloog.¹³ Na twee jaar HBS werd hij vanwege desinteresse van school gestuurd. Wel was hij toen al gefascineerd door de Chinese filosofie en de Koran.

Later, na afstand te hebben genomen van de Theosofische beweging, verhuisde hij naar Darjeeling om zich te verdiepen in de Tibetaanse taal en cultuur. In 1918 vestigde hij zich in Calcutta (nu Kolkata). Vanaf dat moment publiceerde hij over Tibetaanse taal- en letterkunde.

In 1923 werd Van Manen benoemd tot secretaris-generaal van de Asiatic Society of Bengal.¹⁶ Tegelijk verzamelde hij een unieke collectie bestaande uit zowel Tibetaanse blokdrukken als Tibetaanse, Lepcha en Sanskrit manuscripten, tegenwoordig ondergebracht in de Universiteit Leiden.¹⁷ Nog werkend aan een Tibetaans-Engels woordenboek, werd hij getroffen door een fatale beroerte in 1943.

Van Manen in Nepal

Niet helemaal duidelijk is hoe de uitnodiging tot stand is gekomen. Had Van Manen, als gerenommeerd Tibet-kenner en secretaris-generaal van de Asiatic Society of Bengal, om een bezoek verzocht of was deze maharadja geïnteresseerd in een ontmoeting? Bijzonder is dat de Nederlander met tulpen werd verwelkomd in het Singha Durbar paleis. De maharaja had blijkbaar gelezen over deze specifieke Nederlandse bloem. Van Manen bezocht vervolgens, vervoerd in luxe limousines, interessante bezienswaardigheden zoals Durbar Square in Patan en de stoepa te Bouddhanath.

Arnold A. Bake

De tweede Nederlander die, in gezelschap van zijn echtgenote, Nepal bezocht was Arnold Adriaan Bake, geboren in 1899 in Hilversum. Zijn internationale loopbaan leidde tot een lectoraat in Sanskriet & Indian Music aan de School of Oriental and African Studies van de Universiteit van Londen. Tevens was hij lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.²⁰

Na zijn middelbare school studeerde Bake Oosterse talen en musicologie, tegelijk volgde hij zanglessen. Via de Leidse hoogleraar J.Ph. Vogel²¹ kwam hij in contact met Rabindranāth Tagore, de Indiase winnaar van de Nobelprijs voor literatuur in 1913. Tagore richtte het instituut Śāntiniketana op, dat onder meer onderzoek deed naar Indiase muziek. Hier studeerde Bake, na zijn universitaire opleiding in Nederland, verder tussen 1925 en 1929, om in 1930 in Londen te promoveren op literatuur uit de post-klassieke periode van de Indiase muziekgeschiedenis. Daarna vertrokken hij en zijn echtgenote opnieuw voor vier jaar naar Brits-Indië om het onderzoek naar de Indiase muziek, folklore en tradities voort te zetten.

Bake in Nepal

In 1931 bezocht Bake gedurende drieënhalve maand Nepal. Dit lukte op voorspraak en met dank aan een assistentschap bij de Parijse hoogleraar Indologie Sylvain Lévi (1863-1935). Lévi bezocht Nepal in 1898²² en schreef vervolgens een standaard studie over Nepal in drie delen.²³ Bake onderzocht, als speciale gast van de maharadja Bhim Shumsher Jung Bahadur Rana²⁴, hindoeïstische en boeddhistische zang, muziek, dans en religieuze rituelen van met name de Newar kaste, woonachtig in de vallei van Kathmandu.²⁵ Bake maakte hiervan film- en geluidsopnames die hij naar Parijs stuurde. Helaas was Lévi niet enthousiast over het resultaat. Vogel verweet hem zelfs ‘hurriedness’ en ‘artistic sloppiness’.²⁶ Beide professoren hadden liever notaties en transcripties van muziek willen ontvangen. Intussen had het echtpaar Bake al wel bijna vier maanden in Nepal doorgebracht.

Philip en Jenny Visser

De derde Nederlanders die Nepal na de afsluiting bezochten waren Philip en Jenny Visser in 1932. Visser, een bekende ontdekkingsreiziger, alpinist en leider van vier expedities in de Himalaya en Karakoram, was in 1931 consul-generaal geworden in het toenmalige Brits-Indië.²⁷ Hij en zijn vrouw waren in Delhi toen zij een uitnodiging ontvingen om een tuinfeest bij te wonen georganiseerd door de maharadja Juddha Shumsher Jung Bahadur Rana.²⁸ Deze Rana was in dat jaar ‘minister-president’ van Nepal geworden.²⁹ De Engelsen noemden hem de ‘resident’ van Nepal, wat we zouden kunnen vertalen als de ‘bestuurder’. Feitelijk was hij de machthebber in Nepal.

De toenmalige koning van Nepal, Tribhuvan Bir Bikram Shah, had grotendeels een ceremoniële positie. Rana was voor een officieel bezoek in Brits-Indië. Leden van het gevolg van Rana nodigden tijdens het tuinfeest bepaalde gasten uit om met hem te spreken. Tot hun verbazing werden Visser en zijn vrouw ook gevraagd. De maharadja en Philip en Jenny voerden een levendig gesprek waarbij bleek dat Rana zeer goed op de hoogte was van hun expedities. Aan het einde van het gesprek vroeg Rana of ze een bezoek wilden brengen aan Nepal.

Visser in Nepal

Philip en Jenny reisden vanuit Calcutta met de trein tot Raxaul, het laatste station nabij de grens van Nepal. Ze werden opgehaald door een luxe auto van de maharadja. Deze kon nog net rijden door het laagland van Nepal, maar zodra het bergachtig werd gingen ze te voet verder met vooruitgestuurde pony’s voor de bagage. Na drie dagen te hebben gelopen overzagen zij de schitterende Kathmandu vallei. Aan de horizon, negentig kilometer noordelijk, staan de witte bergreuzen van de Himalaya. Het echtpaar was overweldigd door het fascinerende panorama.

De volgende dag waren ze als gasten van Rana aanwezig bij een militaire parade. Hier ontmoetten ze koning Tribhuvan. Ook hij informeerde naar hun expedities. Later gingen ze op audiëntie bij Rana in het Singha Durbar paleis, tot de jaren vijftig een van de meest exquise en weelderige paleizen ter wereld.

Gastenboek Calcutta

Op 12 december 1931 hielden Jenny en Philip Visser een eerste ontvangst op het Nederlandse consulaat-generaal in Calcutta. In het Nationaal Archief in Den Haag is het gastenboek, bijgehouden tijdens hun verblijf in Brits-Indië, terug te vinden.³² Op de eerste pagina staat helemaal bovenaan de handtekening van Van Manen. Helemaal onderaan zien we de handtekeningen van Bake en zijn echtgenote. Hoe bijzonder dat deze eerste bezoekers van het afgesloten Nepal in het begin van de twintigste eeuw elkaar kenden en ontmoet hebben.

Noten ▼