De verdeelde Staten van Amerika

---

Culture Wars

Leuk om te vergelijken: wat was bij eerdere verkiezingen het overheersende thema? Tijdens de Koude Oorlog in het midden van de vorige eeuw was er bijvoorbeeld de verlammende angst voor het communisme van de Sovjet-Unie. Begin jaren zestig was de beweging voor burgerrechten voor zwarte Amerikanen een groot onderwerp. Er was toen veel opwinding over al dan niet gemengde scholen: mochten blanke en zwarte kinderen samen naar één school? In de jaren zestig ging het ook over de hippies en de Vietnamoorlog. Het ging steeds om grote culturele verschillen en de bedreigingen die daarvan uitgaan.

In de afgelopen vijftig jaar zien we een hele reeks ‘Culture Wars’, een richtingenstrijd waarbij conservatieven proberen traditionele waarden en normen uit het verleden in ere te herstellen. Onveranderlijk in al dit politieke rumoer is de felle en emotionele polarisatie tussen Republikeinen en Democraten.

En er is nóg een constante: het gaat niet over koele feiten, maar vooral over verhitte ideologieën. Een terugkerend verschijnsel is het kweken van angst voor een verzonnen gevaar. In de jaren vijftig liepen kiezers met open ogen in de politieke val van rechtse praatjesmakers met hun doemscenario’s over communistische infiltranten, de onstuitbare opmars van de Sovjet-Unie en de dreigende ondergang van het Vrije Westen. De oorlog in Vietnam was bedoeld om het oprukkende communisme tegen te gaan. Bedreigde het Amerika dan werkelijk? Nee, niet echt. Maar de bangmakerij miste haar uitwerking niet. (…)

‘Een allesbeslissende veldslag tussen atheïsme en het christendom’

Bij de beschrijving van de Culture Wars wordt de Koude Oorlog meestal niet genoemd. Ten onrechte. Het is de finale ideologische en morele strijd, in dit geval tussen kapitalisme en communisme. Deze oorlog bevat alle elementen die we in de ideologische veldslagen van de decennia ervoor en erna ook zien:

Om dit gruwelijke onheil te voorkomen werden politieke tegenstanders gearresteerd, ongewenste boeken in beslag genomen, verdachte ambtenaren ontslagen. De nietsontziende strijd tegen het dreigende Rode Gevaar moest al deze gekkigheid rechtvaardigen. Als dat geen Culture War is.

De fameuze Republikeinse senator Joe McCarthy bespeelde hierbij handig het sentiment onder het bange Amerikaanse electoraat, met teksten als:

‘We zijn nu gewikkeld in de allesbeslissende veldslag tussen atheïsme en het christendom. De kampioenen van het communisme hebben daarvoor dit tijdstip uitgekozen. Dames en heren, het komt er nu echt op aan. Dit is het beslissende moment.’

Zou Donald Trump (‘this is the final battle’) hier zijn inspiratie vandaan hebben?

Het verhaal van McCarthy was doorspekt met argwaan, verdachtmakingen en leugens. ‘McCarthy’s standards of evidence were extremely low,’ lees je in boeken over die tijd. Dat was een understatement. Tijdens hoorzittingen kreeg McCarthy later het verwijt zelfs het laatste greintje fatsoen te hebben opgegeven:

‘At long last, have you no sense of decency left?’

Er heerste in de brave, saaie jaren vijftig een klimaat waarin de absurde verhalen over het Rode Gevaar er bij Amerikanen in gingen als Gods woord in een ouderling. Amerikanen moesten, zeiden conservatieve leiders, zich terugtrekken in een cocon van geloof in God, traditioneel gezinsleven en onvoorwaardelijke trouw aan de traditionele idealen van Amerika.

Maar al het rechtse politieke wapengekletter bleek opnieuw vergeefs. Net als bij de Monkey Trial, de Drooglegging en destijds de vervolging van Galileï en Copernicus bereikten de cultuurkrijgers uiteindelijk het tegendeel van wat ze beoogden. Het conservatisme verloor, de moderniteit won. Maar de strategie van Cultuuroorlogen bleef – ondanks al deze mislukkingen – onweerstaanbaar.

Neem de jaren zestig van de vorige eeuw: Amerika maakte een culturele omslag door. Niet naar rechts maar juist naar links; met Flower Power, feminisme, hippies, seksuele vrijheid en gelijke rechten voor zwarte Amerikanen. De door rechtse politici en activisten gewenste terugkeer naar de normen en waarden van vroeger tijden mislukte wederom. Conservatief Ronald Reagan noemde het ‘the bad sixties’, die hij graag vergeleek met de ‘good fifties’.

De morele nood was hoog voor conservatief Amerika, dat opnieuw naar middelen zocht om moreel verval te stuiten. Wat te doen?

De Republikeinen zochten toenadering tot de Evangelicals. Tot afgrijzen van de Republikeinen stemden gelovige kiezers toen nog vooral Democratisch. Daar moest een einde aan komen. Hoe doe je dat? Het vertrouwde recept kwam uit de politieke la: een Culture War.

Het recept van de nieuwe reli-rechtse coalitie bestond uit het samenvoegen van hun beider agenda’s: het harde sociaal-economische beleid van de Republikeinen én de morele agenda van de religieuze gezagsdragers. Dat moest het aantal potentiële kiezers voor de Republikeinen vergroten. Met deze rechtse reli-verbintenis zouden ze blijvend een meerderheid kunnen behalen en de Democraten in de minderheid dwingen.

Zo gezegd, zo gedaan. Abortus bleek een ideaal onderwerp, dat gedurende de jaren zestig met de opkomst van de progressieve vrouwenbeweging gestaag prominenter werd in het toen al gepolariseerde politieke debat. Het vonnis in 1973 van het Hooggerechtshof dat abortus legaliseerde was een katalysator. Het was voor rechts en religieus Amerika inhoudelijk een verpletterende nederlaag (abortus werd legaal), maar strategisch een geschenk uit de hemel (een ideaal campagnethema).

Het abortusvonnis bracht Republikeinen en christenen samen in een hecht politiek verbond. Ze zouden elkaar niet meer loslaten. Met dit thema konden ze naar hartenlust tekeergaan tegen de ‘verloedering’ van Amerika. De volgende Culture War was een feit. De gevolgen ervan zien we tot op de dag van vandaag.

Boek: De verdeelde Staten van Amerika – Charles Groenhuijsen