Dolle Dinsdag

De datum 5 september 1944 staat in de Nederlandse historische annalen wel bekend als Dolle Dinsdag. Op deze dag deden allerlei verhalen de ronde dat de geallieerden in aantocht waren. Maar het bleek niet meer dan een gerucht te zijn.

Dolle Dinsdag: hoe kwam het zover?

Vlak voor Dolle Dinsdag was er sprake van een snelle geallieerde opmars richting Nederland. Op zondag 3 september werd Brussel ontzet, terwijl een dag later al Antwerpen heroverd was op de nazi’s. Als de geallieerden met deze snelheid zouden blijven oprukken, zo berekenden de optimisten, zouden ze al op 5 september Rotterdam kunnen bevrijden en op 6 september zelfs Amsterdam en Utrecht. En daarna zou de rest van Nederland vast in no time bevrijd worden.

Op 4 september 1944 zond Radio Oranje een toespraak van minister-president P.S. Gerbrandy uit, waarin deze vermeldde dat de geallieerde troepen de Nederlandse grens waren overgestoken en oprukten naar het noorden. Opmerkelijk is dat Gerbrandy het woord ‘naderen’ in de concepttekst veranderde in ‘overschreden hebben’:

“Nu de Geallieerde legers op onweerstaanbare wijze de Nederlandsche grenzen overschreden hebben, ben ik er van overtuigd dat gij hen een hartelijke en waardige ontvangst zult bereiden, welke zij verdienen als bevrijders van ons land en de vernietiging van den tiran. Het uur van de bevrijding heeft geslagen, weldra zal onze geliefde Vorstin terugkeeren en een innig dankgebed stijgt op tot God, nu hij ons van zoo’n groote en bittere nood heeft verlost en ons niet eeuwig wil kastijden. Er zal vreugde zijn, doch leed over degene die er niet meer zijn en vielen voor onze goede zaak en ook voor de Landgenooten, in Nederlandsch Indië, die nog zuchten onder de tirannie van den vijand, en smachtend uitzien naar hun bevrijding. Nog is alle leed niet voorbij, velen gaven hun leven en nog velen zullen hun leven laten, en er zal een nieuwe en laatste krachtsinspanning worden vereischt (vooral van de ambtenaren in Overheidsdienst) om alle misdaden te voorkomen, welke de Duitschers in de laatste oogenblikken zullen begaan. Alle verzetsgroepen zijn nu in een organisatie vereenigd en vallen onder de wetten van het internationale recht.

Landgenooten dit zijn dagen in de geschiedenis van ons volk, het zal van iedere vrouw en iedere man afhangen hoe het nageslacht later over ons zal oordelen. Wees ordelijk en gedisciplineerd, gedraagt U naar de instructie van Uw Leiders, wat nu gebeuren gaat zal langen tijd het stempel drukken op ons geheele volk. Nederland herrijst, moge het zijn in volle grootheid.”

Op 5 september 1944 bracht vervolgens, gebaseerd op de radiotoespraak de dag ervoor, de illegale krant Het dagelijks nieuws een ‘Bevrijdingsnummer’ uit.

Feesten of vluchten

Veel Nederlanders reageerden op de verhalen over naderende geallieerden en geruchten over de bevrijding van Breda met feestvieren, het uithangen van de Nederlandse driekleur en andere vrolijkheid. Hierdoor raakten tal van NSB’ers en Duitse militairen dusdanig van slag, dat ze uit angst voor afrekeningen hun spullen bij elkaar raapten en op weg gingen richting het ‘veilige’ Duitsland. NSB’ers kozen veelal voor een vertrek naar de Lüneburger Heide. Veel NSB’ers uit Amsterdam werden per nachttrein naar Lemmer gebracht om vervolgens per trein overgebracht te worden naar Kamp Westerbork. Twee dagen daarvoor was vanuit dit kamp net het laatste transport naar Auschwitz vertrokken. Het was de bedoeling de NSB’ers in het kamp na een kort verblijf per trein naar Duitsland over te brengen. NSB-leider Anton Mussert koos voor een verblijf op de Bellinckhof bij Almelo, vanwaar hij in geval van nood ook snel naar Duitsland kon doortrekken.

Het programma Andere Tijden ontdekte dat zich in de nasleep van Dolle Dinsdag bij Diemen een tragedie voltrok. Op 6 september vertrok een trein vol met vrouwen en kinderen van NSB’ers vanuit Amsterdam richting Duitsland. Ze waren op de vlucht geslagen vanwege het nieuws over de geallieerde opmars. Nabij Diemen beschoten enkele vliegtuigen van de geallieerden de trein. Het gevolg was dramatisch: er vielen ongeveer dertig dodelijke slachtoffers en veel zwaargewonden.

Dolle Dinsdag bleek een illusie. Bij Arnhem zou kort na Dolle Dinsdag de mislukte Operatie Market Garden nog plaatsvinden. Daarop volgde in West-Nederland de Hongerwinter, die aan circa 20.000 mensen het leven kostte.

Overzicht van boeken over de Tweede Wereldoorlog

Video over Dolle Dinsdag

Bronnen ▼