De aanloop, de voorbereidingen en het verschrikkelijke en vernietigende einde komen gedurende de dag in lezingen, rondleidingen en getuigenverhalen aan de orde. Een op het eerste gezicht duidelijke volgorde, maar je weet: elke logica en waardigheid achter het verhaal ontbreekt. Zo praat je het ene moment over de gaskamers en de opleiding van zogenoemde Trawniki’s. Het volgende moment loop je door vernietigingskamp Bełżec waar Joden, Roma, Sinti en vele anderen de dood vonden.
De aanloop
De dag begint met een lezing van Alwin Kapitein over Aktion T4. Het euthanasieprogramma van de nazi’s waarbij tussen oktober 1939 en augustus 1941 70.000 ‘minder validen’ in nazi-Duitsland werden vermoord.
Jonge kinderen met een geestelijke beperking, mensen met een lichamelijk handicap, alcoholisten en sommige oorlogsveteranen werden bij hun familie weggehaald en zogenaamd in een ‘speciale instelling’ gestopt en daar omgebracht. Bij Aktion T4 maakten de Nazi’s voor het eerst gebruik van gaskamers. De opgedane ‘kennis’ tijdens T4 gebruikte men bij Aktion Reinhard.
De voorbereidingen
Na de lezing gaan we met de bus naar Trawniki. De sfeer in het dorp is erg onaangenaam. Het lijkt alsof het duistere verleden nog in de lucht hangt. In Trawniki werden krijgsgevangenen uit de Sovjet-Unie opgeleid tot kampbewakers. Sommige van deze Trawniki’s begingen gedurende de oorlog de meest vreselijke misdaden. Ze stonden ook wel bekend als de Zwarten bij de Poolse bevolking, vanwege het zwarte uniform dat ze droegen. Iwan Demjanjuk is waarschijnlijk de bekendste.
Ik ben opgelucht als we dit dorp verlaten en onze reis vervolgen. De omgeving in Trawniki is zo troosteloos en treurig. Het mooie najaarszonnnetje verandert daar niets aan.
Het einde
De volgende stop is vernietigingskamp Bełżec. Tussen maart en december 1942 zijn daar 430.000 mensen vermoord. Maar drie mensen hebben dit kamp ‘overleefd’. Aan de hand van het verhaal van een de overlevenden, Rudolf Reder krijgen we een rondleiding over het voormalig kampterrein en komen we meer te weten over de misdaden die daar zijn gepleegd.
Als bezoeker is het met geen pen te beschrijven wat daar is gebeurd. Maar van de volgende beschrijving over het kamp van Rudolf Reder werd iedereen in de groep stil….
Zodra de gevangenen uit de trein werden geladen, werden ze op een door gewapende mannen omgeven plek verzameld. En dan hield Irrmann (vermoedelijk kampcommandant red.) zijn toespraak. Het was doodstil. Hij stond dichtbij de menigte. Iedereen wilde het horen. Er groeide hoop in ons – als ze tegen ons praten, blijven we misschien in leven -, misschien is er toch werk voor ons, misschien…. Hij sprak heel luid en duidelijk. ‘Jullie gaan nu in bad en straks worden jullie aan het werk gezet.’ Dat was alles. Iedereen was blij en gelukkig. Ze zouden alsnog gaan werken. Ze applaudisseerden.
Ik kan mij zijn woorden nog heel goed herinneren. Hij herhaalde ze elke dag. Soms drie keer dagelijks in de vier maanden dat ik daar was. Op dit moment haalden mensen opgelucht adem. Het was heel stil. Rustig ging iedereen verder. De mannen rechtstreeks naar een gebouw waarop in grote letters stond: Bade und Inhalationsraume.
Een dag van uitersten.
~ Lotte Kaatee, 27 jaar
Werkzaam bij het NIOD Instituut voor Oorlog, Holocaust-, en Genocidestudies
Overzicht van geplaatste blogs:
Stichting Sobibor organiseert twee reizen per jaar: in april een 4-daagse herdenkingsreis naar Sobibor voor nabestaanden en in oktober een 7-daagse studiereis naar de Aktion Reinhard kampen in Polen. Voor meer informatie kan je mailen naar [email protected]
