In de voor geschiedenisstudenten geschreven Handleiding bij het maken van een historisch werkstuk (2002) van P. de Buck e.a. staat vermeld dat handboeken vooral objectief en zakelijk de actuele inzichten en trends aangaande een bepaald vakgebied dienen te reflecteren, maar dat handboeken paradoxaal genoeg vooral interessant zijn vanwege de door de auteurs gekozen perspectieven en invalshoeken. Dit blijkt ook uit deze boekbespreking van de nieuwste editie van Een kennismaking met de oude wereld, het handboek van Lukas de Blois en Bert van der Spek over de geschiedenis van de Oudheid.
Basistekst
De drie edities van Kennismaking met de oude wereld zijn met tamelijk constante tussenpozen verschenen. De eerste editie verscheen namelijk in 1983, de tweede in 2001 en de derde dateert (zoals vermeld) uit 2017. De waardering van dit handboek van De Blois en Van der Spek blijkt bovendien wel uit de vele herdrukken tussendoor en is zelfs Nederland ontstegen. Zo stelde de Amerikaanse hoogleraar in de rechten Bruce W. Frier van de University of Michigan Law School eens:
“Dit boek is een uitstekende basistekst voor inleidende colleges, om in één semester de gehele oude geschiedenis te behandelen. Het is duidelijk geschreven en voorzien van context, en is dus zeer geschikt voor lezers die niet bekend zijn met de antieke wereld. Ik vond vooral de diagrammen, waarmee studenten in één oogopslag een goed overzicht krijgen van de behandelde onderwerpen, en de focus op sociale geschiedenis erg interessant. Had ik maar zo’n boek gehad tijdens mijn studie oude geschiedenis!”
Tussen het verschijnen van de eerste editie in 1983 en de derde editie van vorig jaar zijn bijna vijfendertig jaar verstreken. De eerste editie van 1983 was eertijds geschreven…
“…om te beantwoorden aan een nieuwe behoefte in het wetenschappelijk en het hoger beroepsonderwijs. Door de invoering van de studieduurverkorting aan de universiteiten en hbo-instellingen in Nederland was de behoefte ontstaan aan een boek dat in kort bestek een kennismaking zou bieden met de oude wereld.”
Doorlopend historisch kader
Bij de selectie van de te behandelen stof hebben De Blois en Van der Spek destijds drie criteria in acht genomen. Ten eerste kwamen verschijnselen aan bod “die een algemeen historisch belang hebben en ook in andere tijdperken van de geschiedenis belangrijk geweest zijn”. Het tweede criterium was het zo veel mogelijk behandelen van de doorwerking van de geschiedenis van de oudheid in de latere Westerse (Europese) beschaving. Het derde gehanteerde criterium was de plaatsing in een doorlopend historisch kader. De Blois en Van der Spek achtten het namelijk niet zinvol om in een introducerend handboek als de hunne een aantal onderwerpen los van elkaar te presenteren, zonder ze te kaderen in de ontwikkelingsgang van de geschiedenis. Vandaar ook dat De Blois en Van der Spek de geschiedenis van het oude Egypte en Voor-Azië vooraf laten gaan aan de geschiedenis van de Grieken en Romeinen.
“Niet alleen is ons inzicht verrijkt door nieuwe archeologische vondsten en teksten, maar ook is ons inzicht veranderd doordat de belangstelling van de moderne onderzoeker veranderd is. De belangstelling voor mentaliteit en geestelijk leven is toegenomen, de preoccupatie met sociaal-economische processen is afgenomen. Elk boek is het product van zijn tijd en de 21ste eeuw maakt weer op andere wijze kennis van de Oudheid dan de 20e. Het boek is daarom grondig gewijzigd. Hoewel ons doel gebleven is een korte inleiding tot de oude geschiedenis te bieden, hebben we niet geschroomd bij een aantal zaken wat langer stil te staan en hier en daar ook wat meer evenementiële geschiedenis te bieden. Bovendien hebben we grote stukken vervangen wegens thans algemeen gewijzigd inzicht. Het boek is dermate grondig herzien dat het niet meer naast de oudere drukken gebruikt kan worden.”
In de inleiding benadrukten De Blois en Van der Spek nogmaals dat het beeld dat de auteurs in dit boek hadden geschapen, het product was van twee auteurs aan het begin van de 21e eeuw:
“Deze Oudheid is dus anders dan de Oudheid van bijna 20 jaar [tevoren], toen de eerste editie van dit boek verscheen.”
Derde editie
Weer bijna twee decennia later werd het dan ook weer tijd voor een vernieuwde editie van Een kennismaking met de oude wereld, de derde ditmaal van 2017. In hoeverre verschilt deze derde editie eigenlijk van zijn voorganger? Het eerste dat opvalt, is dat het boek bij een ongewijzigde bladspiegel liefst vijftig pagina’s meer telt, hoewel het bachelorprogramma toch niet bepaald extra studietijd oplevert. Daarnaast valt de verbeterde lay-out valt meteen op; de afbeeldingen zijn verkleind en het vet drukken van de tussenkopjes biedt een beter overzicht tijdens het lezen of bladeren.
Ook inhoudelijk verschilt deze derde editie op een aantal vlakken behoorlijk van zijn voorganger. Wederom zijn grote delen herschreven om nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap een plaats te geven. Maar, aldus de auteurs,
“[e]r zijn ook didactische vernieuwingen doorgevoerd. Om te beginnen hebben we op veel plaatsen kaders opgenomen waarin bepaalde concepten en verschijnselen toegelicht worden en er zijn chronologische tabellen toegevoegd.”
Hoewel de literatuurlijst vergeleken met de vorige editie sterk is ingekort, is er daarentegen meer ruimte gemaakt voor belangrijke websites. Het opnemen van deze websites is een welkome toevoeging, maar De Blois en Van der Spek verantwoorden niet waarom ze in hun literatuurlijst hebben gesneden en welke eventuele nieuwe studies nou bepalend waren voor het ook ditmaal weer gewijzigde beeld dat ze van de oude geschiedenis schetsen. De drie criteria van voorheen, zijn in elk geval wederom leidend geweest voor De Blois en Van der Spek bij het herschrijven van hun handboek over de oude geschiedenis. Dat verklaart deels waarom de hoofdstuk- en paragraafindeling van hun handboek ongewijzigd is gebleven.
Online studiemateriaal
Nieuw is dat er in de derde editie van Een kennismaking met de oude wereld verwezen wordt naar het online studiemateriaal dat op www.coutinho.nl/oudewereld aan de studenten ter beschikking wordt gesteld. Hiermee willen de uitgever en de auteurs natuurlijk aansluiting vinden bij de digitalisering van het onderwijs. Het aanbod van het online studiemateriaal is maar magertjes en niet perse een welkome toevoeging. Op de website kan namelijk een “uitgebreide tijdbalk” gedownload worden, dat echter ook gewoon in het boek had kunnen worden afgedrukt. Overigens vermeldt de website ook dat in een van de tijdbalken in het handboek zelf een fout staat. Daarnaast is er een lege tijdbalk beschikbaar voor studenten om aantekeningen in te maken. Alsof studenten niet in staat zijn om zelf een tijdbalk te vervaardigen. Daarnaast kan op de website een begrippenlijst gedownload worden waarin de belangrijkste begrippen uit het boek verklaard worden. Deze begrippen kunnen geoefend worden met behulp van de begrippentrainer in het online programma Quizlet. Deze didactiek wordt al decennia gebruikt in het middelbare schoolonderwijs; het hoger geschiedenisonderwijs loopt in dezen dus niet bepaald voorop. Ook mag men zich afvragen of er van geschiedenisstudenten niet beter verwacht mag worden dat ze zelf begrippenlijsten destilleren uit de studietekst.
De studietekst zelf – ten slotte – is vooral uitgebreid en niet zozeer grondig gewijzigd. Wel interessant, want beeldbepalend, is dat de auteurs de bestudering van de geschiedenis van de oudheid vanwege de doorwerking ervan op de latere ontwikkelingen in West-Europa afzwakken, maar er vooral de nadruk op leggen dat de oude geschiedenis een “prachtkans” levert om vergelijkende studies uit te voeren. Eindigde de tweede editie van Een kennismaking met de oude wereld nog met de opmerking dat de oudheid de bakermat vormt van de Europese beschaving, in de derde editie sluiten De Blois en Van der Spek veelzeggend af met:
“Markteconomieën bestaan in alle maatschappijen, maar het is noodzakelijk de instellingen in verschillende maatschappijen te bestuderen die gevolgen hebben voor de verschillende manieren waarop markten functioneren. Dat wordt duidelijk uit de bestudering van de instellingen van de Griekse stadstaten en de oosterse monarchieën – die van de Romeinen en eigenlijk ook die van latere tijden, tot op heden toe.”
Boek: Een kennismaking met de oude wereld
Bekijk dit boek bij:
