De Emancipatieproclamatie van Abraham Lincoln (1863)

Op 22 september 1862 kondigde de Amerikaanse president Abraham Lincoln de Emancipation Proclamation (Emancipatieproclamatie) af. Hierin maakte hij bekend dat precies honderd dagen later, op 1 januari 1863, drie miljoen slaafgemaakten in de Verenigde Staten de vrijheid zouden krijgen, namelijk de slaven die zich in de afgescheiden zuidelijke staten bevonden. Deze vormden gezamenlijk in deze tijd de Geconfedereerde Staten van Amerika.

Verder stelde Lincoln in zijn Emancipation Proclamation – die volledig door hemzelf georkestreerd was – dat de Amerikaanse Burgeroorlog in zijn ogen vooral een strijd was tegen de slavernij. Lincoln toonde zich daarmee ook een pragmaticus. Lange tijd stond hij namelijk helemaal niet bekend als een voorstander van afschaffing van de slavernij. Naarmate de Burgeroorlog vorderde kwam hij echter tot de overtuiging dat het de zaak van de Unie goed zou doen wanneer hij zich tegen de slavernij keerde. Dit besluit was ook militair gemotiveerd. Na afkondiging van de Emancipatieproclamatie dienden namelijk bijna 200.000 zwarte soldaten in Lincoln’s leger en daarnaast verzekerde de president zich nu van de steun van grote mogendheden in Europa, die voor afschaffing van de slavernij waren. De strijd die Lincoln leverde met het Zuiden kreeg nu een duidelijker, ook moreel, doel. Namelijk “dat deze natie, onder God, een nieuwe geboorte van vrijheid zal beleven, en dat een regering van het volk, door het volk, voor het volk niet zal verdwijnen van de aarde”. De invloedrijke abolitionist Frederich Douglass stelde dat de oorlog nu eindelijk “geheiligd” was.

Met de Emancipatieproclamatie verkregen overigens niet alle slaven in Amerika de vrijheid. Lincoln liet enkele grensstaten van de Unie buiten beschouwing, om te voorkomen dat deze zich tegen hem keerden en overstapten naar de zuidelijke Geconfedereerde Staten. En ook de slaven in de zuidelijke staten die door de Unie waren bezet werden nog niet in vrijheid gesteld.

Hoewel Lincoln zich na afkondiging van zijn proclamatie verzekerd wist van de steun van Europese mogendheden en de zwarte bevolking, kreeg hij ook tegenstand. Niet alle burgers van de Unie zagen het zitten om de strijd voort te zetten als een soort heilige oorlog tegen de slavernij. Er werd zelfs druk op de president uitgeoefend om de belofte in te trekken.

Kerntekst uit de Emancipatieproclamatie

De kernpassage, in een Nederlandse vertaling van de Emancipation Proclamation, luidde als volgt:

…Ik [Abraham Lincoln] verklaar dat alle personen die als slaven in genoemde aangewezen Staten, en delen van Staten, worden vastgehouden, voortaan vrij zullen zijn; en dat de uitvoerende regering van de Verenigde Staten, inclusief de militaire leiding van leger en marine daarvan, de vrijheid van genoemde personen zal erkennen en behouden. En hierbij beveel ik het volk dat aldus is verklaard vrij te zijn zich te onthouden van alle geweld, tenzij er noodzaak is tot zelfverdediging; en ik adviseer hen dat ze, in alle gevallen wanneer dat is toegestaan, om loyaal werk te verrichten voor fatsoenlijke salarissen. En ik verklaar en maak verder bekend dat vrijgelaten personen die in een goede lichamelijke conditie verkeren, in de strijdmacht van de Verenigde Staten zullen worden opgenomen om forten, posities, posten en andere plaatsen te bemannen, en kunnen worden ingezet voor allerlei soorten schepen die in militaire dienst varen.

Odyssee en strijd

Op 1 januari 1863 kwam Abraham Lincoln zijn belofte na en ondertekende hij een document waarmee de slaven inderdaad hun vrijheid kregen. Vrijgemaakte slaven verlieten hierna de plantages en begonnen aan een lange reis. Velen trokken naar het noorden, maar zeker niet iedereen. De Amerikaanse historica Jill Lepore schrijft in haar boek Deze waarheden:

“Vaak gingen ze zuid- of westwaarts en legden ze honderden kilometers af, te voet, te paard, per postkoets en per trein, al zoekende. Mannen waren op zoek naar hun vrouw, vrouwen naar hun man, vaders en moeders zochten hun kinderen, kinderen hun ouders, op jacht naar nieuws en geruchten over waar hun geliefden waren verkocht, verkoop na verkoop, het hele land door. Sommige omzwervingen duurden jaren.”

Frederick Douglass, die zich al jaren hard had gemaakt voor de afschaffing van de slavernij, deed een beroep op zwarte mannen om zich aan te sluiten bij het leger van de Unie en ontpopte zich tot een soort rekruteringsagent voor een volledig zwart regiment, de 54ste Infanterie van Massachusetts. Douglas schreef:

“De ijzeren poort van onze gevangenis staat halfopen. Jullie krijgen nu de kans om de slavernij van eeuwen in een dag te beëindigen.”

Er was geen sprake van dat de Unie na 1863 eensgezind was over de afschaffing van de slavernij. Toen in het noorden, in navolging van het zuiden, en voor het eerst in de Amerikaanse geschiedenis, de dienstplicht werd ingevoerd, werd er hevig geprotesteerd door blanke burgers die geen zin hadden om de wapens op te nemen voor een strijd tegen de slavernij. In New York protesteerden blanke New Yorkers in de zomer van 1863 vijf dagen lang en werden uit frustratie veel zwarte inwoners aangevallen. Elf mannen werden gelyncht en in een kindertehuis voor gekleurde wezen stichtten demonstranten brand. De circa tweehonderd kinderen die hier woonden konden ternauwernood aan de vlammen ontkomen.

De Amerikaanse Burgeroorlog beleefde in deze maand met de Slag bij Gettysburg een dramatisch hoogtepunt. Deze slag, die uitliep op een overwinning voor het noorden, kostte aan circa 50.000 militairen het leven. Samen met de val van Vicksburg was Gettysburg een beslissend keerpunt in de Amerikaanse Burgeroorlog. Hierna verschoof het initiatief in de strijd naar de noordelijke legers.

Afschaffing slavernij in/door andere landen

Naast de Verenigde Staten, schaften in de negentiende eeuw ook veel andere landen de slavernij af. Eveneens in 1863 kwam de Nederlandse regering met de mededeling dat de slavernij in Suriname en op de Antillen zou stoppen. Die vrijheid was echter relatief. De slaven waren nog tien jaar verplicht contractarbeid te verrichten voor hun voormalige eigenaren. In Nederlands-Indië werd de slavernij al eerder afgeschaft. Andere landen waren sneller met de afschaffing van de slavernij in hun eigen land of in hun koloniën, zoals Denemarken in 1803, Groot-Brittannië in 1834 en Frankrijk in 1848.

Bronnen ▼