Evangelische Broedergemeente en de Hernhutters

De Hernhutters, u heeft er misschien wel eens van gehoord. Zo niet, zegt de Evangelische Broedergemeenschap (Unitas Fratrum) u wellicht wel iets. In Nederland is het een geloofsgemeenschap van bescheiden formaat, in Duitsland is dit wel anders. Wie zijn deze mensen eigenlijk?

De Evangelische Broedergemeente waarvan de leden ook wel de Hernhutters of de Moravische broeders worden genoemd, is een piëtistische opwekkingsbeweging die we met name kennen uit de eerste helft van de achttiende eeuw. Met name, omdat het eigenlijk een voortzetting was van een kleine groep gelovigen uit Tsjechië die was geïnspireerd door Jan Hus. Deze groep, die zich terugtrok in Oost-Bohemen, verzette zich tegen de kerk van Rome. In 1467 kozen zij eigen voorgangers en namen zij de priesterwijding van de Waldenzen over. Ze leken behoorlijk veel op de Puriteinen, die in Engeland de Anglicaanse kerk van binnen en buiten probeerden te hervormen.

Deze broedergemeente, die in Bohemen en Moravië (het huidige Tsjechië) een kwijnend bestaan leidde, zonder voorgangers of enig kerkelijk verband, werd omstreeks 1720 opnieuw wakker geschud door Piëtisten, die uit het Duitse grensgebied kwamen en van hun geloofsleven getuigenis aflegden.

Herrnhut

De Evangelische Broedergemeente werd in 1722 gesticht op het landgoed Mittelberthelsdorf van Nikolaus von Zinzendorf. Op dit landgoed in Oost-Saksen werd de nederzetting Herrnhut gesticht, waar zich piëtistische leden van de broederschappen vestigden. Deze baseerden zich op het gedachtegoed van de hussieten en verschillende piëtistische ideeën. Vanaf het einde van de zestiende eeuw stonden deze broederschappen onder groeiende invloed van het Calvinisme. Mittelberthelsdorf bestaat nog steeds, het is nu een wijk van de stad Herrnhut.

Omdat de geloofsbelijdenis van de Hernhutters niet geheel overeenkwam met de door de lutherse, katholieke of andere door de overheid aanvaarde belijdenis, waren de leden van de broedergemeenten vaak mikpunt van uitsluiting en soms ook vervolging. Niet alleen de kerk van Rome vervolgde afwijkende geloofsgemeenschappen, ook de bewegingen rondom de Reformatie waren vaak niet zo tolerant.

De drijvende kracht achter de Evangelische Broedergemeente was de al eerder genoemde Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf (1700-1760). Von Zinzendorf maakte vele reizen door Europa ter verspreiding van het Evangelie. Hij stelde zijn beweging “unter des Herrn Hut” (“onder de hoede van de Heer”), hier komt dan ook de bekendste naam van deze beweging vandaan. Von Zinzendorf wilde weg van de verschillende interpretaties en discussies over dogmatische geloofspunten en wilde terug naar een levend en oprecht geloof in Jezus Christus.

In de spiritualiteit en liturgie van de Broedergemeente is de rol van muziek bijzonder groot. Binnen de Broedergemeentes is de saamhorigheid erg groot, er zijn veel gemeenschappelijke activiteiten en Bijbelstudies. De Bijbel wordt centraal gesteld, en als leidraad gebruikt in de gemeenteopbouw.

Gemeentehuis in ‘s-Heerendijk

Om ook in Indië het Evangelie te kunnen brengen, vestigden de Hernhutters zich sinds 1734 in Nederland, omdat hiervandaan simpelweg de meeste schepen naar Indië voeren. Hier kwamen ze ook in aanraking met doopsgezinden, die zich tot de Broedergemeente aangetrokken voelden. Toen Zinzendorf zelf in 1736 ook naar Nederland kwam, sloten deze doopsgezinden zich bij de Broedergemeente aan. Zij maakten het mogelijk dat de Broedergemeente zich in Zeist kon vestigen en gingen er zelf ook wonen. Vanaf 1738 waren er vaste gemeenschappen of gezelschappen. Er kwam zelfs een gemeentehuis in ‘s-Heerendijk, even buiten IJsselstein. Jacob Schellinger, een Amsterdamse koopman, liet het huis bouwen, op verzoek van de Prinses-Douairière Maria-Louise, weduwe van Jan Willem Friso. De baronie IJsselstein hoorde bij het bezit van de Oranjes.

Het huis was in hoofdzaak bedoeld als logeerverblijf voor doortrekkende zendelingen. Ze zochten later een plaats met meer ruimte en vrijheid. Cornelis Schellinger, de broer van de eerder genoemde Jacob, kocht de heerlijkheid Zeist, waar in 1746 op het Slot een grote synode van de Broedergemeente werd gehouden. In de volgende jaren werd een nieuwe nederzetting gebouwd op de grasvelden voor het Slot. Eerst het Broederhuis en het Zusterhuis, daarna werden door gemeenteleden de andere huizen gerealiseerd. In 1967 woedde er een grote brand in het Broederhuis. Inmiddels is deze weer in volle glorie hersteld. Mocht u zich wat meer willen verdiepen in de Broedergemeente, is een bezoek zeker aan te raden.

De Hernhutters zijn in Europa verdeeld over verschillende landen, waaronder Tsjechië, Groot-Brittannië, Duitsland, Nederland, Zwitserland, Denemarken, Zweden, Estland, Letland en Albanië. De grootste gemeenschappen zijn te vinden in Nederland en Duitsland.

Suriname

Naast de verschillenden vestigingen van de Broedergemeente in Nederland, zijn ze in ons land vooral bekend geworden door het zendingswerk dat de leden van de Broedergemeente verrichtten in Suriname. Dit kon vanuit Nederland het beste worden geïnitieerd, het was tenslotte een Nederlandse kolonie. Het zendingswerk werd aangestuurd door het Zeister Zendingsgenootschap.

In Suriname is de Evangelische Broedergemeente tot op heden de grootste protestantse geloofsgemeenschap met zo’n 60.000 leden. Daarnaast gaat een groot aantal scholen uit van de Broedergemeente. Dit heeft ook als gevolg dat sinds de onafhankelijkheid van Suriname, een groot gedeelte van de Broedergemeente in Nederland bestaat uit Surinamers, of mensen met een Surinaams achtergrond.

~ Jan Keuken

Ook interessant: Janhagel (Jan Hagel) – Koekje en bijnaam voor gepeupel
Boek: Hernhutters in beweging

Bronnen ▼