De volledige Tweede Kamer heeft per open brief een verzoek ingediend bij premier Rutte en koning Willem-Alexander om de Nederlandse diplomaat Jan Zwartendijk (1896-1976) postuum de hoogste koninklijke onderscheiding te verlenen. De consul redde tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven van duizenden Joden. Terwijl overlevenden hem dankbaar waren kreeg hij van het ministerie van Buitenlandse Zaken in de jaren zestig een reprimande. Reden: hij had niet gehandeld volgens de “consulaire richtlijnen”.
Jan Zwartendijk werkte aan het begin van de Tweede Wereldoorlog als honorair consul in Litouwen en hielp met een list duizenden Joden aan uitreisvisa naar Curaçao. Op die manier konden zij uit handen blijven van de nazi’s. Zwartendijk werkte hierbij nauw samen met de Japanse consul Chiune Sugihara. Om Litouwen te bereiken was namelijk ook een doorreisvisum nodig, aangezien Duitsland de gehele Oostzeekust had afgesloten. Er was daardoor nog maar één route naar Curaçao: dwars door Rusland over de trans-Siberische spoorlijn naar Vladivostok en dan met de boot naar Japan. Ook Sugihara, zonder wiens medewerking het reddingsplan dus niet mogelijk was geweest, werd na de oorlog overigens niet beloond voor zijn heldhaftige werk. Hij werd zelfs ontslagen.
De rechtvaardigen
De voltallige Tweede Kamer wil nu dat de consul postuum wordt geëerd met de hoogste koninklijke onderscheiding. Het initiatief hiervoor komt van D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma maar wordt dus door alle fracties gesteund. Het is hoogst ongebruikelijk dat dergelijke onderscheidingen postuum worden verleend, maar wat Sjoerdsma betreft is het in dit geval een goed idee om “door de regels van het protocol te breken”. De open brief is ook ondertekend door Zwartendijks voormalige werkgever Philips.
Fragment uit de open brief:
De belofte van ‘nooit meer’ begint bij het voorkomen van haat. Net zo belangrijk is het degenen te eren die destijds in verzet kwamen, die opstonden tegen haat. Deze helden belichamen idealen om na te streven. Ze zijn rolmodellen aan wie wij ons spiegelen in tijden van morele dilemma’s. En ze dwingen ons tot de urgente vraag: als de situatie zich nu zou voordoen, zou ik dan wegkijken of mijn nek uitsteken om te helpen? Zwartendijk deed dat laatste en is ervoor verguisd.
Majesteit, het is tijd dit recht te zetten. In Litouwen staat een door u onthuld monument ter ere van Zwartendijk. In Israël draagt hij de eretitel Rechtvaardige onder de Volkeren. Het is tijd dat ook Nederland de erkenning geeft die deze verzetsheld verdient. Wij vragen u daarom Jan Zwartendijk postuum de hoogste koninklijke onderscheiding te verlenen.
