Het Gouden Kalf – Herkomst en betekenis

Onze taal kent de uitdrukking “het gouden kalf aanbidden” die vooral wordt gebruikt om aan te geven dat een bepaald persoon heel erg gericht is op geld en rijkdom. De herkomst van deze uitdrukking is te vinden in de bijbel.

In het Bijbelboek Exodus wordt beschreven hoe God de Israëlieten bevrijd uit Egypte en hoe ze vervolgens onder leiding van Mozes door de woestijn trekken. Laatstgenoemde beklimt op een dag de berg Sinaï waar hij van God de tien geboden zal ontvangen. Het volk wacht enige tijd op Mozes, maar als zijn terugkeer lang op zich laat wachten vragen de Israëlieten zich af of Mozes überhaupt wel terug zal keren. Ze gaan daarop naar Mozes’ broer en woordvoerder Aäron en vragen hem een beeld van een god te maken, zodat die hen kan leiden tijdens de verdere tocht door de woestijn. Aäron besluit gehoor te geven aan dit verzoek en draagt de Israëlieten op al hun gouden voorwerpen in te leveren, zodat hij het metaal om kan smelten tot een beeld in de vorm van een (stier)kalf. Als het beeld eenmaal klaar is zijn de Israëlieten tevreden en roept men uit:

Israël, dit is je god, die je uit Egypte heeft geleid!

God is woedend over deze afgoderij. Aan Mozes heeft hij net de tien geboden gegeven, waarvan er een luidt:

Maak geen godenbeelden, geen enkele afbeelding van iets dat in de hemel hier boven is of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde. Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want ik, de HEER, uw God, duld geen andere goden naast mij.” Exodus 20:4-5a (NBG)

In Exodus leest men vervolgens hoe God met Mozes over de Israëlieten spreekt. God roept Mozes op snel terug te keren naar zijn volk en geeft aan dat hij voorgoed wil afrekenen met de Israëlieten omdat zij neerknielden voor een afgodsbeeld. “Mijn brandende toorn zal hen verteren”, spreekt God. Dat dit uiteindelijk niet gebeurt is te danken aan Mozes, die God probeert milder te stemmen. Hij wijst er onder meer op dat God het volk kort daarvoor nog gered heeft uit Egypte. Mozes:

Wilt u dat de Egyptenaren zeggen: “Hij heeft hen bevrijd om hen in het ongeluk te storten, om hen in het bergland te doden en van de aarde weg te vagen”? Wees niet langer toornig en zie ervan af onheil over uw volk te brengen! Exodus 32:12 (NBG)

God bedenkt zich hierna. Mozes gaat dan de berg af en treft de Israëlieten dansend aan, voor het gouden kalf. Bij de aanblik van deze afgoderij smijt Mozes vervolgens woedend de stenen tafelen met daarop de tien geboden stuk. Het gouden kalf vernietigt hij.

Apis en Jerobeam

Dankzij dit verhaal is ‘het gouden kalf’ symbool komen te staan voor mensen die geld en rijkdom als een soort afgod dienen. Vaak wordt aangenomen dat het gouden kalf het uiterlijk had van een oude Kanaänitische godheid. Ook wordt wel eens een link gelegd met Egyptische stierenbeelden. De oude Egyptenaren geloofden dat zogeheten Apis-stieren gemummificeerde doden naar hun laatste rustplaats brachten.

In het Bijbelboek 1 Koningen is ook sprake van gouden kalveren. Jerobeam, de eerste koning van het noordelijke tienstammenrijk, is dan bang dat zijn onderdanen afreizen naar het koninkrijk Juda om te kunnen offeren in Jeruzalem. Hij laat daarom op twee plaatsen in zijn rijk, in Betel en Dan, gouden kalveren plaatsen zodat zijn volk die kan aanbidden.

Filmprijs

Het Nederlands Film Festival in Utrecht heeft zijn grote prijs naar het Gouden Kalf vernoemd. Winnaars van deze filmprijs ontvangen altijd een gouden beeldje van een half. Het beeld lijkt geen link te hebben met het Bijbelverhaal. Idee voor de prijs kwam van regisseur Wim Verstappen die daarover in interview ooit verklaarde:

Je had leeuwen in Venetië, je had beren in Berlijn en je had eekhoorns in godweetwaar. Dus wat was logischer dan een kalf in Utrecht? Oké, een koe is logischer, maar dan krijg je van die grappen over ouwe koeien die uit de sloot worden gehaald. Bovendien zijn koeien uitgesproken dom en kunnen kalveren nog illusies hebben. Een kalf is onschuldig en, belangrijker, kan van goud zijn.

Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼