Hannibal Barkas – Strateeg en generaal uit Carthago

De Carthaagse generaal Hannibal Barkas (274-183 v.Chr.) is vooral bekend vanwege zijn tocht over de Alpen. Met duizenden militairen en een groep olifanten viel hij Noord-Italië binnen. Maar Hannibal was meer dan deze aanval. Hij was tevens een veranderingsgezinde politicus, die Carthago democratischer wilde maken maar dat met een verbanning moest bekopen. Wie was deze Hannibal Barkas? Een korte biografie.

De biografie hieronder is voornamelijk gebaseerd op het recent verschenen, uitstekend geschreven levensverhaal door de historicus John Prevas. Als Hannibal-kenner heeft Prevas ruim vijfentwintig jaar ervaring. De biografie De dure eed van Hannibal (Uitgeverij Athenaeum, 2018) is het fraaie resultaat van zijn jarenlange onderzoek naar de Carthaagse generaal. Prevas’ biografie is gebaseerd op gedetailleerd onderzoek en heeft een vlot narratief karakter.

Hannibal Barkas: van Carthago en Spanje tot generaal

Hannibal Barkas werd in 247 v.Chr. geboren in Carthago, in een familie die behoorde tot de aristocratie. Hij groeide op in de legerkampen van zijn vader. In 229 v.Chr. werd Hannibals vader Hamilcar Barkas in de strijd, hij vocht jarenlang tegen de Romeinen op onder meer Sicilië, gedood. Hamilcar werd opgevolgd door diens schoonzoon Hasdrubal de Schone. Via deze Hasdrubal leerde Hannibal alle kneepjes van het militaire vak. Dat gebeurde vooral in Spanje, waar de Carthagers in 237 v.Chr. een eigen koninkrijk gesticht hadden: Nieuw Carthago (Carthagena). Hier in Spanje groeide Hannibal op aan het Carthaagse hof. Prevas schrijft:

“Hamilcar was een veroveraar, maar Hasdrubal een verbinder en bestuurder. Hij zette het exploiteren van Spaanse arbeidskrachten en bodemschatten voort. Hij werd meer een landvoogd dan een veroveraar. De stad Carthago Nova, of Nieuw Carthago (Carthagena), bloeide en Hasdrubal liet er een schitterend paleis bouwen.” (42)

In 221 v.Chr. werd Hasdrubal vermoord door een Keltische slaaf. Hierop werd de 26-jarige Hannibal benoemd tot generaal van de Carthaagse legers.

De Tweede Punische Oorlog (218-201 v.Chr.)

Enkele jaren na Hannibals aantreden brak de Tweede Punische Oorlog tussen Carthago en het Romeinse Rijk uit. Dit gebeurde naar aanleiding van de belegering van Saguntum door Hannibal, tot groot ongenoegen van de Romeinen. Tijdens de oorlog die hierna losbarstte, trok Hannibal, vanaf 218 v.Chr, met een groot leger en – zoals bekend – een groep olifanten de Alpen over naar Noord-Italië. De troepen bestonden aanvankelijk uit 90.000 personen, van wie bij aankomst bij de Rhône al minstens de helft gedeserteerd of gestorven was door ziekte of ontberingen of was teruggekeerd. In het leger van Hannibal zaten Galliërs, Grieken, Italianen en vooral Afrikanen, die Hannibal ervan had weten te overtuigen om te vechten tegen het Romeinse Rijk om daarna écht vrij te kunnen zijn… De Afrikanen in zijn leger bestonden onder meer uit…

“…Libische infanteristen, Numidische cavaleristen en geschoolde Berberse ruiters (…), een klein contingent Griekse hoplieten, mannen van de Balearische eilanden (…) en Galliërs. Hannibals grootste prestatie was dat hij al deze soldaten wist te kneden tot een gedisciplineerde en loyale vechtmachine. In dat opzicht was hij duidelijk de evenknie van Alexander de Grote.” (60,61)

Hannibal nam ook Indische en Afrikaanse olifanten mee, die de Romeinen de stuipen op het lijf joegen. Aardig details dat John Prevas hierbij geeft is dat Hannibal niet de eerste was met olifanten in zijn leger. Ná Alexander de Grote, die olifanten meenam uit India, gebruikten meerdere generaals – onder wie Phyrrus – olifanten als vechtmachines. Ook vermeldenswaardig is hoe de olifanten op de strijd werden voorbereid:

“Voor een veldslag werden de olifanten volgegoten met wijn om hun agressie te stimuleren.” (62)

Hannibal slaagde erin de Alpen over te trekken en behaalde, onder meer bij Cannae in 216 v.Chr., mooie overwinningen. Hierbij gebruikte hij een tactiek van terugtrekkende bewegingen, om daarna – door gebruik te maken van de natuurlijke omstandigheden – de tegenstander in te sluiten. Uiteindelijk dolf Hannibal het onderspit in de Slag bij Zama, waar de Romeinse generaal Scipio Africanus (236-183 v.Chr) hem versloeg. Hierna keerde Hannibal terug naar Carthago.

Hannibal als legeraanvoerder en magistraat

De dure eed van Hannibal, was diens vermogen om van de gebruikelijke tactische kaders af te wijken:

Hannibal was een tacticus die improviseerde en onverwachte dingen deed. (98)

Door Hannibals tactiek was hij in staat om telkens Romeinse legers te verslaan die numeriek veel groter waren dan de Carthaagse troepen. Hannibal, zo vervolgt Prevas, was retorisch sterk en slim. Zo prees hij voortdurend zijn manschappen als ze goed strijd hadden geleverd en pikte hij er individuen uit als voorbeeldfiguren voor de rest. Op die manier slaagde Hannibal erin om ook in moeilijke omstandigheden het moreel hoog te houden, net als invloedrijke legeraanvoerders voor en na hem – zoals Alexander de Grote, Julius Caesar en Napoleon Bonaparte – dat konden.

Na de verloren Slag bij Zama in 202 v.Chr. keerde Hannibal terug naar Carthago. De Romeinen sloten vrede met Carthago, maar onder harde voorwaarden. Zo verloor Carthago gebieden, mocht het geen eigen leger meer hebben en moest het een fikse belasting betalen aan het Romeinse Rijk. Onder druk van de Romeinen moest Hannibal in 200 v.Chr. zijn functie als opperbevelhebber neerleggen. Hierna werd hij nog wel, in 196 v.Chr., gekozen als volksvertegenwoordiger: Hannibal werd de hoogste magistraat van Carthago. In deze functie probeerde hij Carthago te democratiseren en de macht van de aristocratie terug te dringen. Maar een factie en samenzwering in de stad zorgde voor de verspreiding van geruchten – die uiteraard ook de Romeinen bereikte – dat Hannibal een opstand tegen Rome voorbereidde. Om deze reden vluchtte Hannibal in 195 v.Chr.

Dood van Hannibal

In 183 v.Chr. omsingelden Hannibals vijanden hem. Hij trok zich terug in een burcht en gaf een slaaf die hij vertrouwde opdracht om hem via het aandraaien van een sjaal te wurgen. Op deze manier kwam er een einde aan een van de meest geniale strategen en veldheren uit de geschiedenis van de Oudheid.

Hoewel Hannibal geen eigen imperium opbouwde zoals Alexander de Grote, Julius Caesar, Dzjengis Khan of Napoleon Bonparte, hoort hij in het rijtje thuis van de meest legendarische veldheren uit de geschiedenis.

Bronnen ▼