Het is hommeles!

Als het hommeles is, is er echt iets aan de hand. Er is trammelant, ruzie, er zijn fricties, onrust en kleinere of grotere problemen. Hommeles is dan ook een toestand die we het liefst vermijden. Waar komt deze term precies vandaan? Heeft het woord hommeles misschien iets te maken met de hommel of heeft dit begrip een andere oorsprong?

Eerste vermeldingen van hommeles in het Nederlands

Het woord hommeles gaat, aldus etymologen, terug tot minstens de zeventiende eeuw. De oudste verwijzingen in het Nederlands stammen uit 1653 en 1681, toen in Nederland het zogenoemde Vroegnieuwnederlands (1500-1700) gesproken werd. In dat tijdvak kwam het woord in enkele Nederlandstalige passages terug, zoals:

“Hoe ist er, hommeles?” (1653)

…en:

“Het sal daar lustig hommelis sijn…” (1681)

Volgens hedendaagse etymologen is de term hommeles afkomstig van een werkwoord, dat ‘zoeken’ betekende, maar ook gebruikt werd in de betekenis ’tieren, ‘schreeuwen’ of ‘razen’. Maar er zijn ook andere mogelijke verklaringen van de term in omloop.

Hommeles & hommels: is er een connectie?

Sommige taalkundigen zie neen connectie tussen het woord hommeles en de hommel als insect. In ons land bestaan tussen de vijfentwintig en dertig soorten hommels, dus een causaal verband zou best kunnen bestaan. De hommel heeft het moeilijk en er verdwijnen steeds meer soorten in Nederland, dus je zou kunnen stellen dat het hommeles is in hommelland, zoals het Duovertaalburo.nl enige tijd geleden schreef. Maar taalkundig is er geen verband tussen de woorden hommeles en hommels. Of het moet zijn dat hommels een brommend en zoemend geluid maken, dat veel mensen schrik aanjaagt.

Het geluid van hommels klinkt boos en razend en zou dus verband kunnen houden met het werkwoord hommelen. Om het in de woorden van P.H. Schröder, in diens werk Van aalmoes tot zwijntjesjager (1980) te zeggen:

“Het werkwoord hommelen betekent: gonzen, brommen. Het dier dat gonst, heet daarom: hommel. Het hommelt er zou dan betekenen: het dondert. Vandaar naar: er is gedonder, is slechts een kleine stap. Maar bij al deze ‘verklaringen’ passen vraagtekens.”

Toneelstuk Homulus & tv-serie Pension Hommeles

Vroeger dachten taalkundigen dat er wellicht een verband bestaat tussen een oud toneelstuk genaamd Homulus en het begrip hommeles. Dit verband is echter behoorlijk onwaarschijnlijk.

Interessant is, ten slotte, het feit dat in de begintijd van de Nederlandse televisie een muzikale komedieserie uitgezonden werd onder de titel Pension Hommeles. Deze serie, geschreven door Annie M.G. Schmidt en geproduceerd door cabaretier Wim Ibo, wordt aangemerkt als de eerste echte Nederlandse televisieserie en heeft waarschijnlijk bijgedragen aan de popularisering van het woord hommeles. De serie was op televisie te zien van 5 oktober 1957 tot 5 april 1959. In het pension is er voortdurend sprake van conflicten en misverstanden tussen de bewoners. Het is er dus hommeles! De hoofdtune met tekst van de serie luidde dan ook als volgt:

” ’t Is weer hommeles, ’t is weer hommeles
’t Is weer hommeles, hommeles, hommeles, hommeles, hommeles!
’t Had zo mooi kunnen zijn, en zo heerlijk en zo fijn
maar ’t is weer hommeles, ’t is weer hommeles
’t Had zo goed kunnen zijn, rozengeur en maneschijn
maar ’t is weer hommeles, ’t is weer hommeles
’t Ziet er zo lief uit, maar je vergist je:
al dat moois is een heel dun vernisje!
Hei-hei-hei, kijk nou die rommel -es
’t is weer hommeles, hommeles, hommeles, hommeles, hom-me-les!”

Bronnen ▼