Het kanon van de koning van Kandy

Eind oktober vorig jaar begonnen medewerkers van het Rijksmuseum met het inrichten van de zalen die het verhaal van de achttiende eeuw vertellen. Op de begane grond van de oostelijke vleugel begint de bezoeker van het museum bij Stadhouder Willem IV en eindigt hij in een grote zaal waar voorwerpen zijn te zien die met genootschappen te maken hebben, met Willem V en zijn hof en de strijd tussen patriotten en prinsgezinden.

Ergens halverwege die rondgang komt de bezoeker in de zaal Nederland Overzee, waar een groep voorwerpen is te zien die allemaal gerelateerd zijn aan onze aanwezigheid op Ceylon, het huidige Sri Lanka. De absolute blikvanger is een fraai uitgevoerd bronzen kanon ingelegd met zilver en robijnen, op een affuit dat is beschilderd met bloemen en dieren. Er zijn maar weinig historische voorwerpen in het Rijksmuseum waarvan de herkomst door de jaren heen zo uiteenlopend wordt beschreven als dit kanon uit Ceylon. Het zou een geschenk zijn van de keizer van Tunis aan de Staten Generaal, of van de Dey van Algiers en in beide gevallen door tussenkomst van Michiel de Ruyter naar Nederland zijn gekomen. In 1795 was de gulle schenker nog een ‘zeker Indiaasch Koning’. Tegelijkertijd zijn er weinig voorwerpen in de geschiedenis van het museum en zijn voorlopers die al zo vroeg zijn afgebeeld.

Op een prent van Reinier Vinkeles wordt het kanon met vier andere historische voorwerpen door de Franse generaal J.B. Dumonceau en zijn mannen het gebouw van de Staten-Generaal binnengedragen. Toen de Franse troepen begin 1795 de macht grepen, vluchtte de stadhouder, prins Willem V, naar Engeland en namen de Fransen zijn achtergebleven bezittingen in beslag. Vijf ‘vaderlandsche gedenkstukken’ waaronder het kanon werden plechtig overhandigd aan de nieuwe volksvertegenwoordiging, die ze een ereplaats in het gebouw van de Staten-Generaal aan het Binnenhof in Den Haag gaf. Ze stonden symbool voor het nieuwe Nederland, een wereldmacht die rijk was geworden met handel en die daarvoor geen stadhouders nodig had, maar zeelieden als Michiel de Ruyter en Maarten Harpertsz. Tromp. Bij de opening van de Nationale Konstgallerij op 31 mei 1800 in Huis ten Bosch kreeg het kanon een ereplek in de Monumentenkamer.

In werkelijkheid had De Ruyter weinig van doen met het kanon, was het geen geschenk maar oorlogsbuit en was het afkomstig van het eiland Ceylon. VOC-troepen veroverden het kanon in 1765 op de koning van Kandy. De aanwezigheid van de Verenigde Oostindische Compagnie op Ceylon hing samen met de zeer lucratieve kaneelhandel. In 1638 waren er door Adam Westerwolt namens de VOC afspraken gemaakt met de koning van Kandy. Dit vorstendom besloeg een groot deel van het eiland en was lange tijd een betrouwbare partij voor de Hollanders.

Daar kwam in de tweede helft van de achttiende eeuw verandering in. De aanhoudende droogte deed de oogst mislukken en de bevolking kwam in opstand tegen de hoge belastingdruk van de VOC en de knevelarij van de inlandse hoofden. Op verschillende plekken braken oproeren uit. Tegelijkertijd raakten de Nederlanders in conflict met de koning van Kandy die het vervoer van kaneel over zijn grondgebied blokkeerde. Toen de koning in 1761 openlijk de kant van de opstandelingen koos was de oorlog een feit. Er werd een nieuwe, doortastende gouverneur benoemd, Lubbert Jan baron van Eck. Hij eiste eerst een versterking van de troepen, deed daarmee in 1764 een mislukte aanval om het jaar daarop wel door te dringen tot het machtscentrum van de koning.

Vredesonderhandelingen liepen op niets uit en de troepen plunderden ondanks een verbod het paleis en de stad Kandy. Onder de ‘buitgoederen’ waren vele kostbare sieraden en wapens zoals twee met edelstenen ingelegde kastanes (een soort sabel), maar ook enkele walgeweren waarmee de troepen van de koning zich hadden verdedigd.

Waarschijnlijk heeft de gouverneur zich persoonlijk ontfermd over het kanon. Van Eck overleed kort na de expeditie naar Kandy, maar had inmiddels wel laten vastleggen dat het kanon was bestemd voor de hertog van Brunswijk Wolffenbuttel, de bestuurlijk voogd van Willem V. Met het schip Overnes werd het geschenk naar Nederland gestuurd waar het op 15 juni 1766 arriveerde op de rede van Texel. Of de hertog het meteen aan Willem V schonk is (nog) niet bekend, maar we weten wel dat het vanaf 1769 te zien was in het rariteitenkabinet van prins Willem V. Met de komst van de Fransen in 1795 promoveerde het kanon tot één van de vijf vaderlandse relieken, maar raakte het verhaal van de herkomst steeds meer op de achtergrond. Daar komt straks verandering in. In de nieuwe presentatie van het Rijksmuseum is het kanon geplaatst in de context van het gewapend conflict op Ceylon. Als oorlogsbuit dus, erg fraaie oorlogsbuit.

~ Eveline Sint Nicolaas, conservator geschiedenis in het Rijksmuseum
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op dinsdag 9 oktober 2012