Het kasteel van Beersel

Zowat halfweg tussen Brussel en Halle midden in het licht glooiende Vlaams-Brabantse landschap ligt de gemeente Beersel. Door zijn strategische ligging op een helling in de vallei van de kronkelende Zenne was het de gedroomde locatie om er een burcht te bouwen dewelke Brussel moest beschermen tegen het al te opdringerige graafschap Vlaanderen en Henegouwen. Het verhaal van het kasteel van Beersel.

De ontstaansgeschiedenis of de saga van een geslacht

Omstreeks 1300 verkreeg een zekere Godfried van Hellebeke de toelating van Jan II, hertog van Brabant, om op zijn grondgebied een versterkt kasteel te bouwen. Amper een tiental jaar later is de ringburcht een feit. Met zijn twee cirkelboogvormige walmuren en een derde eveneens gebogen walmuur maar tevens bestaande uit een twintig meter lang recht deel, behoort het slot met zijn drie imposante torens zonder twijfel nog steeds tot de meest indrukwekkende burchten van ons land.

Enkele decennia later, in 1363 om precies te zijn, treedt Jan II van Witthem in het huwelijk met Maria van Stalle, enige dochter van Jan van Stalle en Elisabeth van Hellebeke. Hun nakomelingen zouden zeven generaties lang, tot het einde van de zestiende eeuw, de absolute heersers over het domein blijven. Daarenboven waren de Heren van Witthem graag geziene gasten bij het hertogelijke hof. Niet verwonderlijk want Jan II van Witthem was een kleinzoon van Jan II, hertog van Brabant.

Mede door een uitgekiende en sluwe huwelijkspolitiek, erfenissen en aankopen, verwierven de Heren van Witthem mettertijd veel grond, zodat op het toppunt van hun macht de heerlijkheid van Beersel zelf reikte tot aan Ruisbroek. In 1489 werd het kasteel echter zwaar belegerd en uiteindelijk ingenomen door een woedende troepenmacht uit Brussel onder leiding van Filips van Kleef (1459-1528) die in opstand was gekomen tegen het gezag van Maximiliaan van Oostenrijk (1459-1519). De belegering van het kasteel en de verwoedde strijd van het garnizoen dat de burcht verdedigde, werd later meesterlijk in het stripverhaal “De schat van Beersel” naverteld door Willy Vandersteen, de bedenker van de succesvolle stripreeks Suske en Wiske.

Maximiliaan kon echter de revolte bedwingen en verplichtte de Brusselaars om het kasteel opnieuw op te bouwen. In 1491 werd de toenmalige burchtheer van Beersel, Hendrik III van Witthem, verheven tot ridder in de Orde van het Gulden Vlies en later zelfs aangesteld als kamerheer van Karel V. Hendrik overleed in 1515 en werd opgevolgd door zijn zoon Filips, en toen in 1591 diens kleinzoon overleed, verdween tegelijkertijd de laatste mannelijke telg van het geslacht van Witthem.

De burcht van naderbij bekeken

Wie de burcht van Beersel onder de loep neemt vanuit een vogelperspectief zal onmiddellijk vaststellen dat door de heel dikke muren en de bijzonder brede slotgracht dit vlaktekasteel een harde noot was om te kraken. Zoals hierboven beschreven is de burcht in zijn lange bestaan, slechts één keer ingenomen en dan ook pas na twee aanvalsgolven en mede door het gebruik van zware artillerie dat voorheen door de Franse koning Lodewijk XI ter hand was gesteld.

De drie uit bruinachtige zandsteen opgetrokken halfronde torens, voorzien van schietgaten vormen samen met de bakstenen weermuren als het ware de ruggengraat van het verdedigingsstelsel. Uiteraard kon de toegang vanuit de oever snel afgesneden worden door een ophaalbrug en valhek.

Eind achttiende eeuw treedt echter langzamerhand het verval in en toen enkele decennia later het slot als katoenfabriek werd gebruikt ging het pijlsnel bergafwaarts in zoverre zelfs dat de Franse schrijver en dichter Victor Hugo er volgend vers over schreef:

“Daar in het dal ligt het vereenzaamde kasteel
De laatste kik stierf uit in dit perceel
En elk uur van de dag valt een steen
Van zijn sombere kantelen naar beneen.”

Gelukkig werd tijdig ingegrepen en medio twintigste eeuw werd gestart met een restauratieproject van deze eens zo prestigieuze waterburcht, waardoor de bezoeker nu de kans krijgt om het slot te bezoeken zoals het tegen het einde van de vijftiende eeuw er moet hebben uitgezien.

Lees ook: Kasteel Reinhardstein – Hoogteburcht in de Ardennen
Boek: Burchten & kastelen