Het verhaal van Alan Turing

Onlangs verscheen bij Hollands Diep de biografie Alan Turing, het Enigma van Andrew Hodges. Het enigma in de ondertitel slaat niet alleen op de persoon, maar ook op zijn bekendste wapenfeit: het mede ontcijferen van de geheime Duitse code tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit valt echter in het niet bij de echte prestatie van Alan Turing: de digitale computer.

De afgelopen jaren is de verguisde Engelse wiskundige Alan Turing (1912-1954) beetje bij beetje gerehabiliteerd, want in het verleden was hij stout. Zijn fout? Homoseksueel zijn in een land en een tijd waarin dat niet mocht, althans openlijk. Het tekent de fixatie van de mensheid op seks. De vraag ‘wie heeft seks met wie of wat?’ boeit blijkbaar meer dan daadwerkelijke prestaties. Wellicht dat daarom de vraag of Adolf Hitler nou één of twee ballen had sommige mensen nog steeds fascineert. Maar terug naar Turing.

Turingmachine

Alan Turing stond aan de wieg van de moderne computer. De basis voor zijn roem legde hij met de publicatie van het artikel ‘On computable numbers’ in 1936. Hij schreef het in een periode waarin hij werkte aan de prestigieuze Princeton University waar, naast Albert Einstein, ook de Hongaars-Amerikaanse wiskundige John von Neumann werkte. Von Neumann kon met hulp van de zogenaamde Turingmachine, een theoretisch model, een praktische manier ontwikkelen om computers bruikbaar te maken. Daarnaast legde het denkwerk van Turing ook de basis voor de informatica.

“Het raadsel van de geest en de materie was de vraag die hem ten diepste dreef.”

Met de opkomst van het Derde Rijk en de toenemende dreiging die van de nazi’s uitging, raakte Turing in 1938 betrokken bij het werk van de Government Code & Cypher School (GC&CS), een onderdeel van MI6 dat zich bezighield met coderen, afluisteren en decoderen, tegenwoordig GCHQ. De belangrijkste uitdaging voor Turing en zijn collega’s was het ontrafelen van de Duitse Enigma coderingsmachine, waarmee de Duitsers hun onderlinge communicatie vercijferden. De basis voor de ontcijfering van Engima was al gelegd door Poolse codebrekers, maar Turing maakte het karwei af. De bewering van Hodges dat je wel kunt zeggen dat we het aan Alan Turing te danken hebben dat we niet onder een naziregime leven, is echter niet waar. Het zal het enthousiasme zijn van de biograaf voor zijn held.

Rechtszaak

Ook na de Tweede Wereldoorlog bleef Turing betrokken bij GCHQ, totdat zijn seksuele geaardheid algemeen bekend werd. Turing zat namelijk niet in de kast, maar onderhield relatief openlijk relaties. Daarmee werd hij als chantagegevoelig en een veiligheidsrisico beoordeeld en ontslagen. In 1952 leidde zijn ‘toegepaste homoseksualiteit’ tot een rechtszaak, nadat een vriend van een onbetrouwbare minnaar bij hem had ingebroken en Turing zo naïef was om aangifte te doen. Hij moest kiezen uit chemische castratie of een gevangenisstraf. Hij koos voor het eerste. In juni 1954 pleegde hij zelfmoord, alhoewel de behandeling al was afgelopen, door een met cyanide geïnjecteerde appel te eten. De bij tijd en wijle depressieve Turing speelde al in zijn Princetontijd met het idee van zelfmoord.

“Net als elke homoseksuele man speelde hij een imitatiespel, niet in de zin dat hij bewust een rol speelde, maar dat hij werd geaccepteerd als een persoon die hij niet was.”

Auteur Andrew Hodges is net als Turing een homoseksuele wiskundige. Wat dat betreft is er raakvlak tussen biograaf en onderwerp. Het heeft geleid tot een dikke, zeer uitgebreide en gedetailleerde biografie, waarin beide aspecten op een natuurlijke wijze worden beschreven. Omdat Turings leven werd beheerst door wiskunde, is dit boek ook wetenschapsgeschiedenis. De auteur zal voor wiskundig onderlegde lezers ongetwijfeld niet te diep gaan, maar voor leken zijn delen van dit boek volstrekte abracadabra.

Voor mensen die primair in de Tweede Wereldoorlog zijn geïnteresseerd en niets met wiskunde hebben, is het boek te veel op de wetenschapper Turing gericht. Codes breken in de Tweede Wereldoorlog was geen spannende bezigheid van geheim agenten, maar een ingewikkeld spel voor wiskundeknobbels. Het originele boek stamt al uit 1983, maar mede door de vorig jaar verschenen film ‘The Imitation Game’, met Benedict Cumberbatch als een iets te vreemde versie van Turing, staat de man weer in de belangstelling. Alan Turing, het Enigma is een gedetailleerde en liefdevol geschreven biografie.