Hoe een ontmaskerde CIA-agent zijn zoon inzette als spion

Nietsvermoedend reed Jim Nicholson op 16 november 1996 naar Dulles International Airport om voor zijn werk een vliegreis naar New York en vervolgens Zuid-Amerika en Europa te maken. Voor de ingang van het luchthavengebouw werd hij uitgezwaaid door zijn drie kinderen. Ze zouden hun vader nadien nooit meer als vrij man terugzien. Voordat hij kon instappen in zijn vliegtuig werd hij gearresteerd door een man die zijn FBI-penning toonde. “Het spel is uit”, zo zei de federaal agent tegen hem, als in een politieserie.

De in 1950 geboren Harold James ‘Jim’ Nicholson was de hoogste CIA-agent die ooit voor spionage gearresteerd werd in de Verenigde Staten. Zijn arrestatie was het slotstuk van een maandenlang contraspionageonderzoek dat minutieus was uitgevoerd door de FBI in samenwerking met de CIA. Nicholson was gevolgd tijdens zijn reizen naar Thailand, Maleisië en Singapore, getest met de leugendetector en een mannelijke en vrouwelijke FBI-agent hadden zich voorgedaan als echtpaar en waren naast hem gaan wonen om zijn woning in de gaten te houden. Het meest rigoureus was dat er binnen het CIA-hoofdkwartier in Langley in 1996 een geheime afdeling werd opgezet waarover Jim de leiding kreeg. Terwijl hij zich hier bezighield met antiterrorisme, werd hij voortdurend in de gaten gehouden. Het achter een dikke deur met cijferslot verstopte kantoor zat vol verborgen spionageapparatuur en zijn rechterhand was een mol van het opsporingsteam.

Voordat de autoriteiten hem in de smiezen kregen, was Nicholson jarenlang een rijzende ster binnen de inlichtingendienst geweest. Na eerst als inlichtingenofficier met de rang van kapitein in het Amerikaanse leger gediend te hebben, werd hij in 1980 door de CIA in dienst genomen. Het was het laatste decennium van de Koude Oorlog en in verschillende landen hield Nicholson zich bezig met diverse spionage- en paramilitaire activiteiten. In Cambodja trainde hij bijvoorbeeld het Cambodjaanse verzet tegen de communistische Vietnamese bezetter. Op het moment dat de Sovjet-Unie uiteenviel, werkte hij als CIA-chef in de Roemeense hoofdstad Boekarest, waar de activiteiten van de KGB, de geheime dienst van de Sovjet-Unie, overgenomen werden door de SVR, de ‘dienst buitenlandse veiligheid van Rusland’. Het was deze organisatie waarmee hij tijdens zijn stationering als plaatsvervangende chef van de CIA in Kuala Lumpur in Maleisië, van 1992 tot 1994, geheime contacten aanknoopte. In ruil voor geld om zijn dure levensstijl te betalen, leverde hij inlichtingen over de activiteiten en leden van de CIA.

Verraad

Terwijl hij van 1994 tot 1996 werkte als instructeur op ‘The Farm’, het trainingscentrum van de CIA in Virginia, bleef Jim fungeren als informant van de Russen. Hij schrok er zelfs niet voor terug om gegevens van zijn pupillen door te geven, waarmee hij hun toekomst als inlichtingenagenten ondermijnde. Een Russische dubbelagent bracht de Amerikanen uiteindelijk op het spoor van Nicholsons verraad, dat echter nog wel bewezen moest worden. Ongeoorloofde bezoekjes aan Russische ambassades, mysterieuze geldbronnen en onderschepte post overtuigden de contraspionagemensen ervan dat ze beet hadden. Op het moment dat de CIA-spion werd opgepakt op Dulles Airport had hij geclassificeerde informatie bij zich die hij in Europa had willen overdragen aan zijn Russische financiers. In plaats van dat hij zijn zakken vulde met meer dollars, zou hij op 5 juni 1997 tot 23 jaar en 7 maanden gevangenisstraf worden veroordeeld voor spionage tegen de Verenigde Staten.

In de voetsporen

Wie denkt dat daarmee een einde aan de spionageactiviteiten van Jim Nicholson kwam, heeft het mis. Vanuit de federale gevangenis van Sheridan in Oregon wist de ex-CIA’er zijn jongste zoon Nathan over te halen in het buitenland contact te leggen met de Russen. Via hem bracht hij opnieuw inlichtingen over in ruil voor geld. De naïeve jongeman, die zijn gedroomde carrière in het leger in het water had zien vallen na een parachuteongeluk, vond het allemaal reuze spannend. Hij had altijd opgekeken naar zijn vader en was er trots op dat hij nu in zijn voetsporen trad. Het geld dat hij van de Russen kreeg verdeelde hij onder andere met zijn oudere broer en zus, die niets wisten van zijn spionagewerk, zoals hijzelf en zijn broer en zus indertijd ook niet geweten hadden van hun vaders landverraad. Maar ook Nathan viel tenslotte door de mand en werd in 2008 gearresteerd. Zijn vader werd voor de tweede keer aangeklaagd voor spionage en ook hijzelf ontsnapte niet aan vervolging. Pas in de rechtbank begon het hem te dagen welk spelletje zijn vader met hem had gespeeld.

Journalist Bryan Denson sprak gedurende vijf jaar met diverse betrokkenen, waaronder CIA-mensen en Nathan Nicholson, en deed uitvoerig onderzoek naar alle beschikbare bronnen over het verraad van vader en zoon en op welke wijze ze ontmaskerd werden. Zijn boek ‘De verrader en zijn zoon’ is een gedetailleerd verslag hiervan. Het geeft ook een informatief beeld van het Amerikaanse inlichtingenwerk gedurende de Koude Oorlog en tijdens de periode na de aanslagen van 9/11, toen de Amerikaanse wetgeving dusdanig verruimd werd dat de inlichtingendiensten bij hun contraspionagewerk bijna geen strobreed in de weg gelegd werd. Soms schiet de auteur wat door met het oplepelen van feitjes, zoals wanneer hij beschrijft dat Nathan op een avond voordat zijn vonnis werd uitgesproken kerriekip at in Indiaas restaurant Nirvana en dat hij “een zwart pak, een keurig gestreken blauw overhemd en een stropdas” droeg in de rechtbank. Voor de liefhebber van spionagethrillers is dit vlot geschreven boek echter een aanrader. De waarheid blijkt soms nog ongelooflijker dan de fictie.

Boek: De verrader en zijn zoon – Bryan Denson