Linda van der Ziel
Koning Willem-Alexander heeft afgelopen zondag het Holocaust Namenmonument onthuld. De herdenkingsplek in Amsterdam bevat als eerste monument in ons land alle namen van de ruim 102.000 Nederlandse slachtoffers van de Holocaust.
De onthulling vond plaats in een kleine groep. Naast de koning waren onder meer premier Rutte en Jacques Grishaver, de voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité, aanwezig. Verschillende overlevenden en nabestaanden van de Holocaust maakten de groep van genodigden compleet. Nadat de koning en de voorzitter een steentje voor het monument legden, kregen de aanwezigen de gelegenheid het monument te bekijken. Ook werd een minuut stilte gehouden.
Moeizame bouw
Vijftien jaar geleden ontstond het plan om een monument te bouwen met de namen van alle Nederlandse slachtoffers van de Holocaust. De herdenkingsplek ligt aan het begin van de Weesperstraat, aan de rand van wat ooit – voor de Tweede Wereldoorlog – de drukke Amsterdamse Jodenbuurt was. De bouw van het monument liep aanzienlijke vertraging op doordat buurtbewoners zich verzetten tegen onder andere de grootte en vorm. In 2019 oordeelde de rechter dat het belang van het monument zwaarder woog dan de bezwaren van de omwonenden en kon een begin worden gemaakt met de bouw.
Ontwerp
“Het gebruik van bakstenen is alomtegenwoordig in Nederland en in de steden van West-Europa. De stenen in combinatie met de sterk reflecterende geometrische vormen van de stalen letters, leggen een verbinding tussen het Amsterdams verleden en het Amsterdams heden. Op de plek waar de bakstenen muren en de metalen vormen elkaar kruisen, is er een smalle leegte waardoor het lijkt dat de stalen letters zweven. Dat staat symbool voor de onderbreking in de geschiedenis en cultuur van het Nederlandse volk.”
Herinnering
Het monument vormt een herdenkingsplek voor nabestaanden, om degenen te herinneren die nooit een graf kregen. Niet eerder stond er in Nederland een monument waar elk individueel slachtoffer van de Holocaust met naam en toenaam wordt genoemd. In een toespraak voorafgaand aan de onthulling legde minister-president Rutte de nadruk op het belang om de namen van de slachtoffers te blijven noemen.
De voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité ziet ook nog een educatieve rol voor het monument. Grishaver:
“Herdenken is niet alleen voor hen die zich de oorlog kunnen herinneren. Het is juist ook voor hen die de oorlog niet hebben meegemaakt. […] Bovendien draagt het monument bij aan het historisch besef van waar oorlogen toe kunnen leiden en vormt het een aansporing voor reflectie en educatie over de Tweede Wereldoorlog.”
Online productie
De onthulling werd zondag live uitgezonden door de NOS. Op dezelfde dag publiceerde de omroep een speciale online productie op zijn site en in de app. In die productie kunnen bezoekers in 360 graden door een groot deel van het monument wandelen. Ook worden in woord en beeld twintig verhalen uitgelicht van slachtoffers wiens namen ook in het monument te vinden zijn. Zo wordt bijvoorbeeld stilgestaan bij het verhaal van Anne Frank en haar zus Margot.
Deze maand verscheen het boek Vijfhonderd meter namen. Historicus Wim de Wagt staat hierin stil bij de rumoerige ontstaansgeschiedenis van het Holocaust Namenmonument.
Link: Wandelen door het Holocaust Namenmonument
Boek: Vijfhonderd meter namen – De Holocaust en de pijn van de herinnering
AT5 over de onthulling van het Holocaust Namenmonument:
Toespraak premier Rutte tijdens de onthulling:
Eén van de meest indrukwekkende pogingen om de enormiteit van de Holocaust te kunnen omvatten, is het boek And every single one was someone – Ieder van hen was iemand.
Het is een boek zonder verhaallijn.
Zonder hoofdstukken.
Zonder zelfs maar 1 mooie zin.
In dit boek staat maar 1 woord geschreven: het woord jew – Jood.
1250 pagina’s lang.
4800 keer per pagina.
6 miljoen keer in totaal.
En ieder van die 6 miljoen was iemand. Zonen en dochters, vaders en moeders, opa’s en oma’s.
6 miljoen unieke persoonlijkheden, die werden vertrapt, vermorzeld en vernietigd in de moordmachine van de Shoah. Met de bedoeling hen als mens uit te wissen.
Abel Herzberg schreef net na de oorlog dat je eigenlijk over elk van deze mensen een biografie zou moeten schrijven, om te beseffen hoe kolossaal het kwaad van de Holocaust is geweest. Een kwaad zo overrompelend groot, dat je je al gauw verliest in de abstractie van de grote getallen en de vraag hoe het ooit zover heeft kunnen komen.
De feiten zijn bekend. Maar begrijpen kunnen wij het nog altijd niet.
Ook daarom is het zo belangrijk dat wij niet vergeten. Dat we de namen van de slachtoffers van de Holocaust blijven noemen. Want Abel Herzberg had gelijk: het zijn hun persoonlijke levensverhalen die dichtbij brengen wat niet te bevatten is.
Het moet voor u, meneer Grishaver – beste Jacques –, onvoorstelbaar emotioneel zijn dat ook de naam Grishaver hier zo vaak in steen staat geschreven. Jij hebt je onvermoeibaar ingezet om dit Namenmonument te realiseren. Het moest er komen.
En nu is het er. Eindelijk.
Op een centrale plek in Amsterdam, vlakbij al die plaatsen waar zoveel leed werd geleden: de Hollandse schouwburg en de Hervormde Kweekschool aan de Plantage Middenlaan, en natuurlijk het Jonas Daniël Meijerplein.
Dit Namenmonument confronteert ons met de misdadige moord op bij benadering 102.000 Joodse Nederlanders en 220 Roma en Sinti. Vermoord om wie zij waren.
Daarmee dwingt dit monument ook tot rekenschap. Rekenschap over de vraag of in de oorlogsjaren niet meer had moeten worden gedaan om mensen te redden.
Rekenschap over de kille ontvangst van de kleine groep die na de oorlog wel uit de hel terugkeerde – een zwarte bladzijde in de geschiedenis van ons land.
En rekenschap over het hier en nu, omdat ook in onze tijd antisemitisme nooit ver weg is. Dit monument zegt, nee schreeuwt: wees waakzaam.
Tegelijkertijd is het Namenmonument eerst en vooral een eerbetoon aan ieder slachtoffer persoonlijk. Met elke naam als een monument op zichzelf, een gedenkplek voor ieder individu, voor ieder levensverhaal.
Dit monument zegt 102.163 keer: nee, wij vergeten jullie niet.
Nee, wij staan niet toe dat jullie naam wordt uitgewist.
Nee, het kwaad heeft niet het laatste woord.
(…)
Ieder van hen was iemand. En vandaag krijgen zij hun naam terug.
