Hoogste onderscheiding voor verzetsheld Jan Zwartendijk

De Nederlandse consul Jan Zwartendijk (1896-1976) ontvangt vandaag postuum de gouden Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon, de oudste en belangrijkste Nederlandse onderscheiding voor dappere daden die zijn verricht buiten de strijd. De consul redde tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven van duizenden Joden.

Het is vrij zeldzaam dat de gouden variant van de dapperheidsonderscheiding wordt uitgereikt. De laatste keer gebeurde dit in 1964. Demissionair premier Rutte overhandigt de penning donderdagmiddag postuum aan de kinderen van Zwartendijk.

Jan Zwartendijk werkte aan het begin van de Tweede Wereldoorlog als honorair consul in Litouwen en hielp met een list duizenden Joden aan uitreisvisa naar Curaçao. Op die manier konden zij uit handen blijven van de nazi’s. Zwartendijk werkte hierbij nauw samen met de Japanse consul Chiune Sugihara. Om Litouwen te bereiken was namelijk ook een doorreisvisum nodig, aangezien Duitsland de gehele Oostzeekust had afgesloten. Er was daardoor nog maar één route naar Curaçao: dwars door Rusland over de trans-Siberische spoorlijn naar Vladivostok en dan met de boot naar Japan.

Reprimande

De twee diplomaten werden na de oorlog niet onmiddellijk erkend als verzetshelden. Terwijl overlevenden Zwartendijk zeer dankbaar waren kreeg de consul van het ministerie van Buitenlandse Zaken in de jaren zestig zelfs een reprimande, omdat hij niet gehandeld had volgens de “consulaire richtlijnen”. Sugihara werd ook niet beloond voor zijn heldhaftige werk. Hij werd ontslagen.

In 2018 kwam het verhaal van Jan Zwartendijk weer breed onder de aandacht, mede dankzij een boek van Jan Brokken, getiteld De rechtvaardigen. De auteur deed hierin het bijzondere verhaal van de consul uit de doeken en beschreef ook welke behandeling hem na de oorlog ten deel viel. Hetzelfde jaar werd in Litouwen, in bijzijn van koning Willem Alexander, een herinneringsmonument onthuld.

In de media werd in deze periode uitgebreid bericht over de reprimande die Jan Zwartendijk in de jaren zestig ontving. Het ministerie van Buitenlandse Zaken besloot die kwestie daarop alsnog recht te zetten. Toenmalig minister Stef Blok bood officieel excuses aan en sprak samen met koning Willem-Alexander met de zoon en dochter van Zwartendijk.

Erkenning

Eerder dit jaar diende de voltallige Tweede Kamer per open brief een verzoek in bij premier Rutte en de koning om de diplomaat postuum de hoogste koninklijke onderscheiding te verlenen. Rob en Edith Zwartendijk, de kinderen van de verzetsheld, laten tegenover de NOS dankbaar te zijn met het feit dat hun vader nu ook de gouden erepenning ontvangt:

“We zijn erg blij met de erkenning vanuit de politiek, daarmee is voor ons alles rechtgezet. We kunnen het afsluiten. Voor mijn vader had zo’n ceremonie met poespas niet gehoeven, maar met dit gebaar was hij heel erg blij geweest.”