Paleis Huis ten Bosch – Woonpaleis van het Koninklijk gezin

Het in het Haagse Bos gelegen Paleis Huis ten Bosch dateert uit de zeventiende eeuw. In 1981 betrok toenmalig koningin Beatrix het paleis met haar gezin. Ook haar zoon en opvolger, koning Willem-Alexander, gebruikt het paleis sinds kort als woonverblijf. Een beknopte geschiedenis van het bekende paleis.

Paleis Huis ten Bosch is gebouwd naar een ontwerp van architect Pieter Post (1608-1669), als zomerverblijf voor stadhouder Frederik Hendrik en diens echtgenote Amalia van Solms. De architect was ook betrokken bij de bouw van onder meer het Mauritshuis, de huidige vergaderzaal van de Eerste Kamer en het Oude Hof, dat we tegenwoordig kennen als Paleis Noordeinde. De eerste steen van Huis ten Bosch werd op 2 september 1645 gelegd door de voormalige koningin Elizabeth van Bohemen, een aangehuwde nicht van stadhouder Frederik Hendrik.

Vorstelijke allure

Frederik Hendrik en Amalia hechtten groot belang aan vorstelijke allure en uiterlijk vertoon. Ze wilden daarmee onder meer uiting geven aan de grote status die de Nederlandse Republiek in de jaren daarvoor verworven had. De Nederlandse republiek, die op dat moment nog in oorlog was met Spanje, speelde mee op het Europese toneel.

Voordat de eerste steen van Huis ten Bosch werd gelegd hadden Frederik Hendrik en zijn vrouw al twee andere grote paleizen laten bouwen: Huis Honselaarsdijk en Huis ter Nieuburch. Beide paleizen bestaan inmiddels niet meer. Anders dan deze twee eerste paleizen, die een meer Franse uitstraling hadden, werden bij de bouw van Huis ten Bosch elementen van de Italiaanse classicistische bouwkunst overgenomen. Men liet zich onder meer inspireren door villa’s in de Italiaanse regio Veneto, ontworpen door architect Andrea Palladio. Symmetrie speelde in deze nieuwe bouwstijl een grote rol. Huis ten Bosch wordt beschouwd als een typisch voorbeeld van Hollands classicisme.

De plattegrond van paleis Huis ten Bosch werd gevormd door een Grieks kruis. Het centrale deel daarvan werd gevormd door een middenzaal van drie bouwlagen hoog met daarbovenop een koepel. Daarnaast verrezen er twee zijvleugels van twee verdiepingen en bij elk van de vier hoeken kwam een paviljoen.

Rouwtempel

Voordat het paleis was voltooid overleed de stadhouder. Amalia van Solms besloot hierop de ontvangsthal van Paleis Huis ten Bosch om te laten bouwen tot een rijk gedecoreerd eerbetoon aan haar echtgenoot. Frederik Hendrik had hier aanvankelijk een schilderijengalerij willen inrichten met portretten van belangrijke Europese vorsten en hun echtgenotes. Nu kwam de zaal echter geheel in het teken van hemzelf te staan. In plaats van een zomerverblijf werd het paleis zo een soort rouwtempel.

In de jaren 1648-1652 werkten twaalf kunstenaars aan tientallen doeken, panelen en gewelfschilderingen. De regie van dit grote project was in handen van architect-schilder Jacob van Campen. Hoogtepunt van deze zogeheten Oranjezaal (Sael van Oranje) ter ere van de overleden stadhouder is een allegorisch muurschilderij van Jacob Jordaens van 7,5 bij 7,5 meter. Hierop is Frederik Hendrik als Triomfator te zien in een zegewagen.

De Oranjezaal bevat verder onder meer schilderijen van kunstenaars als Theodoor van Thulden, Caesar van Everdingen, Salomon de Bray, Thomas Willeboirts Bosschaert, Jan Lievens, Adriaen Hanneman en Gerard van Honthorst. De werken zijn opgesteld rond drie thema’s: Rouw, Troost en Lof.

Na het overlijden van Amalia van Solms in 1675 kwam Huis ten Bosch in handen van haar dochters. Hierna ging het paleis over op koning-stadhouder Willem III van Oranje die Huis ten Bosch enige tijd als zomerresidentie gebruikte. Vervolgens was het vorstelijke monument enige tijd eigendom van koning Frederik Willem I van Pruisen, een nazaat van stadhouder Frederik Hendrik. In 1732 gaf hij het paleis terug aan de Oranjes.

Uitbreiding

In opdracht van stadhouder Willem IV werd Huis ten Bosch in 1734 vervolgens uitgebreid met twee vleugels. Deze zouden bekend worden als de Haagse vleugel en de Wassenaarse vleugel. De uitbreiding werd gerealiseerd door architect Daniël Marot. Hij zorgde niet alleen voor de bouw van de twee vleugels, maar liet ook het voorhuis vergroten en van een verdieping voorzien.

Bewoners

In de Franse tijd werd Huis ten Bosch enige tijd gebruikt als een soort luxe gevangenis voor hoge lieden die mogelijk gevaarlijk konden worden voor het nieuwe regime. Hierna was het paleis, dat tot openbaar bezit werd verklaard, kort in gebruik als museum. Verder gebruikte Rutger Jan Schimmelpenninck, raadpensionaris van het Bataafs Gemenebest, het paleis een tijdje als buitenverblijf. Dit tot ergernis van veel Hagenaars die meenden dat Schimmelpenninck, die ook een eigen hofhouding ging voeren, zich veel te veel als een soort nieuwe monarch ging gedragen.

Vanaf 1806 woonde de tot (vazal)koning van Holland benoemde Lodewijk Napoleon in het paleis. Een jaar later stelde hij zijn ‘optrekje’ tijdelijk open als noodopvang voor de slachtoffers van de Leidse buskruitramp. Lodewijk Napoleon woonde maar kort in het paleis en werd als bewoner opgevolgd door de Franse gouverneur Charles-François Lebrun.

In 1815 kwamen de Oranjes weer aan de macht in Nederland en werd paleis Huis ten Bosch weer een (buiten)verblijf voor de Oranje-telgen. De eerste echtgenote van koning Willem III, Sophie van Wurtemberg, gebruikte het paleis geruime tijd als zomerverblijf nadat haar huwelijk met Willem III op de klippen was gelopen.

Presentatie regering

In 1981 verhuisde toenmalig koningin Beatrix van Kasteel Drakensteyn in Lage Vuursche naar Den Haag en werd daarmee de eerste permanente bewoner van paleis Huis ten Bosch. Een jaar daarvoor was ze koningin geworden. Als twintiger blikte huidig koning Willem-Alexander ooit terug op deze verhuizing:

“De meest onbekommerde herinneringen heb ik aan de tijd op Drakensteyn. In het midden van de bossen, rust, weg van iedereen. Iedereen kwam hier langs. Het was een en al vrijheid. […] Toen we naar Den Haag gingen, werd het wat strakker natuurlijk, met de nieuwe functie van mijn moeder op dat moment. Maar ik denk, onder de omstandigheden, dat we de meest normale jeugd hebben we gehad die we ooit konden hebben.”

Beatrix betrok met haar gezin de Wassenaarse vleugel, die – in tegenstelling tot andere delen van het paleis – modern werden ingericht. In de Haagse vleugel werden de ‘huishoudelijke’ onderdelen gevestigd. Hier waren bijvoorbeeld keukens, een kapper, bloemisterij, keukens, logeerkamers en verblijfsruimten voor het personeel te vinden.

In Beatrix’ tijd had als koningin had het hoofdgebouw van Paleis Huis ten Bosch een belangrijke representatieve functie. In dit middendeel van het paleis werden bijvoorbeeld belangrijke buitenlandse gasten ontvangen en nieuwe kabinetten werden op het bordes van het paleis gepresenteerd aan de pers.

Na haar abdicatie op 30 april 2013 bleef prinses Beatrix nog een klein jaar in Huis ten Bosch wonen. Daarna verkaste ze naar Kasteel Drakensteyn in Lage Vuursche. Niet lang hierna werd bekend dat koning Willem-Alexander met zijn gezin van villa Eikenhorst in Wassenaar naar Paleis Huis ten Bosch wilde verhuizen. Hiervoor diende het paleis eerst echter grondig te worden gerestaureerd. Deze restauratie nam ongeveer vier jaar in beslag en kostte ruim 60 miljoen euro.

Eigendom

Anders dan soms gedacht is paleis Huis ten Bosch geen eigendom van de koning. Net als het Paleis op de Dam in Amsterdam en Paleis Noordeinde is Huis ten Bosch eigendom van het Rijk, dat de paleizen ter beschikking heeft gesteld van de koning.

Japan

In de Japanse stad Sasebo (bij Nagasaki) is sinds 1992 een themapark te vinden met de naam Huis ten Bosch. In dit park kunnen Japanners, zonder hun eigen land te verlaten, een bezoek brengen aan Nederland. In het park is namelijk een fictief Nederlands stadje nagebouwd, compleet met kanalen en molens. Speciaal voor het park liet men bakstenen uit Nederland importeren. Er zijn een groot aanzien aantal historische monumenten nagebouwd, waaronder paleis Huis ten Bosch, kasteel Nijenrode, de Dom in Utrecht en het Centraal Station van Amsterdam.

Overzicht van Boeken over (leden van) het Nederlands koningshuis

Video over de Oranjezaal van Huis ten Bosch:

Bronnen ▼