Hoe liepen de Romeinen er tweeduizend jaar geleden in Noordwest-Europa bij? Wat voor kleding droegen ze, wat hadden ze bij zich en wat deden ze met hun haar? Over dit soort vragen buigen honderden Nederlandse re-enactors zich al tijden. Deze re-enactors spelen niet zomaar Romeinse veldslagen na, ze doen ook uitvoerig onderzoek naar de kleding en gewoontes van de Romeinen. Alles wordt tot in de puntjes verzorgd. Een zogenaamde ‘Hollywood-Romein’ zul je binnen deze groepen dan ook niet tegenkomen.
Antwoorden vinden op deze en andere vragen is niet zo eenvoudig als het misschien lijkt. Natuurlijk zijn er veel beeldhouwwerken, wandschilderingen en reliëfs uit de Romeinse tijd bewaard gebleven, maar daarop staan meestal mythologische figuren en leden van de elite afgebeeld. Re-enactors nemen geen genoegen met dat wat vertekende beeld. Ze willen weten hoe de Romeinen echt leefden. Op zoek naar aanwijzingen duiken ze daarom de boeken in en bestuderen onder meer literaire werken van bijvoorbeeld Tacitus, Polybius en Vegetius. Maar ze bezoeken ook vaak musea zodat ze originele objecten goed kunnen bestuderen voordat ze deze na gaan maken.
Dat re-enactors ook hun sporen verdienen in de experimentele archeologie werd duidelijk bij de reconstructie van de zogenaamde lorica segmentata, een Romeins type borstharnas dat vanaf de tweede helft van de eerste eeuw na Christus werd gebruikt. Dat dit borstharnas bestond uit een soort lamellen was bekend maar hoe hij precies was opgebouwd was niet bekend. In 1964 werd in Northumberland (Engeland) een kist gevonden met daarin verschillende onderdelen van de lorica segmentata. Dankzij deze vondst kon het harnas goed gereconstrueerd worden voor musea en vervolgens konden re-enactors deze harnassen testen. Eerdere ontwerpen waren vooral gebaseerd op afbeeldingen van de lorica segmentata die op de Zuil van Trajanus in Rome te vinden. De re-enactors liepen dagen in de reconstructies van het nieuwe harnas. Ze marcheerden er mee en voerden militaire manoeuvres uit. Hierdoor werd duidelijker hoe de lorica segmentata precies in elkaar had gezeten en men ontdekte dat het harnas vermoedelijk door de Romeinen werd gemaakt na ervaringen in de Gallische oorlogen. Jasper Oorthuys, secretaris van Stichting Romeinenfestival schrijft hierover in het fotoboek:
“Samen met de welbekende helm uit het vroege Romeinse Rijk diende zo‘n lorica segmentaal om zich te verdedigen tegen aanvallen van bovenaf. De zware beschermstukken op de helm voor het voorhoofd, de oren en de nek, samen met stevig versterkte schouderstukken van het harnas beschermde de (gehurkte) soldaat heel goed tegen vallende projectielen en vooral tegen neerwaartse slagen en houwen met lange zwaarden.”
Romeinen in Nederland
Kort voor het begin van onze jaartelling streken tussen de 15.000 en 20.000 Romeinen neer op de zuidoever van de Waal. Dat deze invasie een grote impact had op de oorspronkelijke bewoners van het gebied is te begrijpen. In het hele Rivierengebied woonden destijds minder dan 15.000 mensen. Ineens kwamen daar dus duizenden Romeinen bij. Ze vielen op en veranderden het leven van de oorspronkelijke bewoners. Zo introduceerden ze bijvoorbeeld het schrift en ze zorgden voor grote ontwikkelingen in de rechtspraak, geneeskunde en architectuur.
De oorspronkelijk bewoners van het gebied hadden overigens weinig te vrezen van de Romeinen. Deze Bataven en Cannefaten werden namelijk gezien als ‘vrienden van Rome’.
Gedurende de periode dat de Rijn de noordgrens van het Romeinse Rijk vormde, verrezen in ons land een groot aantal Romeinse villa’s en nederzettingen. De Romeinen lieten dus tastbare herinneringen achter maar vandaag de dag zijn er daar nog maar heel weinig van over. Veel gebouwen werden in de loop der tijd door het water weggespoeld of ze werden afgebroken en hergebruikt, voor bijvoorbeeld de bouw van middeleeuwse burchten, huizen of kerken.
Paul van der Heijden, voorzitter van Stichting Romeinenfestival, denkt dat de populariteit van het Romeinse re-enactment misschien iets te maken heeft met het gebrek aan relicten in onze contreien. In zijn inleiding bij het fotoboek Romeinen. Kleding uit de Romeinse tijd in Noordwest-Europa schrijft hij onder meer:
“Het eerste wat bij Romeinse re-enactment opvalt, is hun verspreiding. In de kerngebieden van het Romeinse Rijk (Italië, Zuid-Frankrijk, Spanje) komen ze nauwelijks voor. De alom aanwezige Romeinse ruïnes rond de Middellandse Zee temperen misschien de behoefte aan extra visualisering. Aan de randen van het rijk, waar Romeinse resten schaars zijn, vind je veel re-enactors.”
In Europa is het Romeins re-enactment het populairst in Engeland en Duitsland. Maar ook in landen die buiten het Romeinse Rijk vielen (zoals Polen, de Verenigde Staten en zelfs Australië) bestaan groepen.
En in Nederland zijn dus ook honderden Romeinse re-enactors te vinden. Ze zijn onder meer lid van groepen als Gemina Project, Corbvlo, Pax Romana en Ala Batavorum.
Sinds 2005 wordt in Nijmegen het zogenaamde Romeinenfestival gehouden. Tijdens dit tweejaarlijkse evenement komen duizenden re-enactors uit binnen- en buitenland naar Nijmegen. Om elkaar te ontmoeten (en ongetwijfeld bewonderen) maar ook om het publiek kennis te laten maken met het Romeinse leven. Dat het festival in Nijmegen wordt gehouden is niet zo verwonderlijk. De Romeinen bouwden bij deze stad namelijk een grote legioenplaats en een complete stad: Municipium Ulpia Noviomagus.
Fotoboek
Een fotoboek dat ook gezien kan worden als een eerbetoon aan de Romeinse re-enactors, over wie in het verleden nog wel eens meewarig kon worden gedaan (als ware ze een soort veredelde carnavalsgroepen). Het boek bevat niet alleen afbeeldingen van leden uit het Romeinse leger. Naast veel afbeeldingen van boogschutters, legionairs en officieren zijn er bijvoorbeeld ook beelden van een pottenbakker, chirurg, slaaf, stalknecht en een matroos in het boek opgenomen.
De afbeeldingen zijn paginagroot afgedrukt (en het boek heeft een afmeting van 37 bij 29 centimeter). Alles draait om de foto. Achterin het boek is wel informatie over de verschillende foto’s te vinden. Zo is bijvoorbeeld te lezen dat het (letterlijk en figuurlijk) ingewikkelde haar van een vrouw uit de Romeinse upperclass bestaat uit haarstukken die zijn gemaakt van slavenhaar. En een Romeins jongetje heeft een zogenaamde bulla om zijn hals, een amulethouder, lezen we in het boek. Die tekst achterin het boek is interessant en had her en der misschien wel wat uitgebreider gemogen. Want als Romeinen iets doet, dan is het de interesse wekken.
Romeinen. Kleding uit de Romeinse tijd in Noordwest-Europa is tweetalig. Zowel de uitleg achterin als de twee inleidingen voorin zijn geschreven in het Engels en Nederlands. Die inleidingen zijn overigens zeer de moeite waard. Paul van der Heijden schrijft met name over de komst van de Romeinen naar Nederland en de opkomst van het re-enactment. En in de inleiding van Jasper Oorthuys staat het werk van de re-enactors centraal. Hoe gaan ze te werk wat zijn hun bijdragen aan de kennis over de Romeinen in Noordwest-Europa.
Romeinen. Kleding uit de Romeinse tijd in Noordwest-Europa is een fantastisch fotoboek dat, geheel in de stijl van het re-enactment, de Romeinse tijd echt tot leven wekt. Dichter bij de Romeinen kom je in Nederland niet.
Boek: Romeinen. Kleding uit de Romeinse tijd
Overzicht van boeken over het Romeinse Rijk
