Kinderjaren in Berlijn rond 1900

Walter Benjamin (1892-1940) groeide op in de metropool Berlijn, een stad die rond 1900 volop in beweging was en door de snelle modernisering ingrijpend van aanzicht veranderde. Van 1932 tot 1938, toen Benjamin als gevluchte Joodse filosoof in Parijs verbleef, noteerde hij zijn ervaringen en jeugdherinneringen over de stad van zijn geboorte. In 1981 werd het typoscript van Benjamins memoires gevonden in Parijs en uitgegeven in Duitsland. De Nederlandse vertaling is recent verschenen bij uitgeverij Vantilt en bezorgd door Hans Driessen onder de titel Kinderjaren in Berlijn rond 1900 (2015).

De herinneringen van Benjamin zijn in prachtige, poëtisch schone taal geschreven en voor de levendigheid voorzien van veel zwart-witfoto’s die Benjamin indertijd zelf heeft gemaakt. In de tekst klinkt verwondering door over de dynamiek van het moderne grootstedelijke leven in het begin van de twintigste eeuw. Het boekje is vooral literair gezien interessant. De historische inhoud van het boekje blijft beperkt tot enkele referenties aan de turbulente moderne tijd en de Eerste Wereldoorlog.

Telefonie

Zo herinnerde Benjamin zich hoe de introductie van de telefoon in de Berlijnse huiskamers het tot die tijd relatief rustige gezinsleven ruïneerde, tot wanhoop van volwassenen die de nieuwe, onbekende hectiek maar moeilijk konden bolwerken:

“Maar weinig mensen die het apparaat gebruiken, weten wat voor verwoestingen het bij zijn verschijnen in de gezinnen heeft aangericht. Het geluid dat het maakte tussen twee en vier, als alweer een schoolvriend mij wenste te spreken, was een alarmsignaal dat een gevaar vormde voor de middagrust van mijn ouders, maar ook voor het tijdperk aan het hart waarvan zij zich overleverden.” (21,23)

Benjamin was in zijn jeugd veel ziek, had koortsaanvallen en moest daarom veel lesuren van school verzuimen. Over deze gemiste lesuren schrijft hij:

“Ze leken mij niet lang zo grauw en eentonig als de uren die ik wel had gevolgd; integendeel, als gekleurde streepjes op de borst van oorlogsinvaliden stonden ze op een rij. Ja, een lange rij tekenen verzinnebeeldde in mijn ogen: verzuimd – honderddrieënzeventig uren.” (48)

Engel des doods

Berlijn puilde in de oorlogsjaren 1914-1918 uit met oplapplaatsen voor gewonde militairen. Walter Benjamin herinnerde zich het nog scherp, ruim een decennium later:

“Ja, als ik door de potdichte luiken van het St. Elizabeth-ziekenhuis ha kunnen kijken! Tijdens een rondwandeling door de Lützowstraße, was het me opgevallen dat sommige luiken hier op klaarlichte dag waren gesloten. Op mijn vraag hierover had ik als antwoord gekregen dat in de kamers ‘de ernstig zieken’ lagen. Toen de Joden over de engels des doods hoorden vertellen dat hij met zijn vinger een teken aanbracht op de huizen van de Egyptenaren van wie de eerstgeborenen zouden sterven, zullen ze zich deze huizen met evenveel afgrijzen hebben voorgesteld als ik me de ramen voorstelde waarvan deze luiken dicht bleven. Deed hij nu echt zijn werk – de doodsengel?” (82)

Boek: Kinderjaren in Berlijn rond 1900 – Walter Benjamin

Bekijk dit boek bij: